QUAN HEÄ VIEÄT NAM VAØ CHIEÂM THAØNH

Nguyeãn Thieân Thuï

 

I.                  Vieät Nam thôøi Huøng Vöông

ÔÛ ñaây, chuùng toâi xin trình baøy sô löôïc veà ñôøi Huøng vöông, sau ñoù seõ ñeà caäp ñeán moái quan heä Chieâm Thaønh Vieät Nam keå töø thôøi naøy.

Veà ñôøi Huøng vöông, nöôùc ta laø moät quoác giavaên minh giaøu maïnh nhaát vuøng Nam AÙ. Thöïc ra, chuùng ta it coù taøi lieäu lòch söû  ñôøi  HuØng Vöông. Phaûi chôø hôn 50 naêm sau ,  khi quaân Trung Quoác xaâm chieám Vieät Nam, chuùng ta môùi coù taøi lieäu cuûa nhaø Haùn vieát veà Vieät Nam thôøi naøy. Vaønhöõng söï kieän naøy cuõng coù theå cho bieát thöïc taïi lòch söû vaøo ñôøi HuØng Vöông.

Baøn veà daân soá Vieät Nam,  trong Dö  Ñòa Chí, Nguyeãn Traõi ñaõ duøng taøi lieäu Haùn Thö, vaøsau naøy Leâ Quyù Ñoân ñoïc Haùn Thö ñaõ nhaän ñònh:

Vaøo thôøi nhaø Haùn laøm vua Trung Quoác, nöôùc ta coù 143.743 hoä ( noùc nhaø), vaø 981. 828 nhaân khaåu. .  .  .Nay thoâng caû hai tænh Quaûng Ñoâng vaø Quaûng Taây- vaøo thôøi Haùn  - chæ ñöôïc 71.805 hoä, 389.673 khaåu. Nhö vaäy, vaøo thôøi Haùn, hoä nöôùc ta chieám hôn phaàn nöûa toång soá hoä cuûa Nam Vieät trong ñoù coù Löôõng Quaûng, vaø khaååu cuûa nöôùc ta chieám gaàn baèng hai phaàn ba toång soá khaåu cuûa Nam Vieät. (Phuû Bieân Taïp Luïc I, 28).

Khoâng nhöõng daân soá ñoâng, maø nöôùc ta vaøo thôøi HuøØng Vöông laø moät trung taâm vaên hoùa raát lôùn.

Leâ quyù Ñoân vieát:

Hôn nöõa luùc Toân Quyeàn chöa chia Giao Quaûng hai chaâu ( Giao Chaâu vaø Quaûng Chaâu), vaø vaøo thôøi ñaïi Löôõng Haùn (Tieàn Haùn vaø Haäu Haùn), chöùc quan Thöù söû Giao Chæ kieâm quaûn caû Löôõng Quaûng, trò sôû taïi huyeän Long Bieân.Nhö theá haù chaúng phaûi ngöôøi ta ñaõ laáy ñoâ thaønh nöôùc ta hieän nay laøm nôi trung chính taâm ñieåm, ñeå boán phöông taáu taäp tuï hoäi hay sao? (Phuû Bieân TaÏp Luïc I,  29).

Chuùng ta coù ngöôøi ñoâng vaø nhieàu ngöôøi gioûi. Trong khoaûng Haùn, Ñöôøng, chuùng ta coù nhieàu nho só hoïc gioûi vaø sang laøm quan taïi Trung quoác nhö nhö ñôøi Haùn Minh Ñeá (58-75) coù Tröông Troïng laøm thai thuù quaän Kim Thaønh;  ñôøi Haùn Linh Ñeá, Lyù Tieán laøm thö ùsöû Giao Chæ naêm  187; Lyù Caàm; ñoàng thôøi vôùi Lyù Tieán laøm Tö leä hieäu uùy; vaø Khöông Coâng Phuï ñaäu tieán só laøm quan ñeán chöùc  Bình Chöông. Dieàu naøy cho thaáy tinh thaàn Haùn hoïc ñaõ thònh haønh töø maáy traêm naêm tröôùc, ñeán ñaây ñaõ khai hoa keát quaû.

Ngaøy raèm thaùng hai nieân hieäu HoäÄi Phong thöù naêm (1096), sö Thoâng Bieän  ñaõ trình baøy cuøng Thaùi haäu (meïÏ Lyù Nhaân Toâng) vaøi neùt veà lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam. Sö ñaõ ñem vieäc sö  Ñaøm Thieân (Trung quoác) baøn vieäc vua Cao Toå nhaø Tuøy (589-604) ñaõ xaây hôn 150 ngoâi chuøa ôû Trung Quoác, laïi muoán xaây chuøa ôû Giao Chaâu. Sö Ñaøm Thieân noùi:

Xöù Giao Chaâu coù ñöôøng thoâng sang Thieân Truùc. Khi maø Phaät phaùp truyeàn sang Trung Quoác, chöa ñeán Giang Ñoâng, thì ngöôøi ta ñaõ laäp treân hai möôi cheá ña (caitya: Linh Thaùp) taïi Luy Laâu, vaø ngöôøi ta keå coù hôn naêm traêm taêng só dòch ñöôïc möôøi laêm boä kinh. Do ñoù, ngöôøi ta noùi raèng giaùo phaùp ñöôïc truyeàn ñeán Giao Chaâu tröôùc Giang Ñoâng vaäy’ ( Traààn Vaên Giaùp, 46).

Chuùng ta coù theå noùi raèng ñôøi Haùn (202 tr. Taây Lòch- 220 TL), Giao Chæ laø moät trong nhöõng trung taâm Phaät giaùo sôùm nhaát Trung Hoa vaø Vieät Nam. Luùc baáy giôø Trung Quoác coù hai trung taâm Phaät giaùo Baønh Thaønh vaø Laïc Döông ôû phía baéc, coøn phöông Nam chæ  moät trung taâm Phaät giaùo Giao Chaâu .

NhiŠu h†c giä cho r¢ng buoåi ñaàu ngÜ©i ViŒt Nam sang Trung quÓc du h†c và các sÜ Trung quÓc sang Giao Châu truyŠn bá PhÆt pháp  là ÇiŠu sai lÀm. Nhìn vaøo tieåu söû Maâu  Baùc va øKhöông Taêng Hoäi, ta thaáy hai vò naøy tröôûng thaønh taïi Vieät Nam vaø toát nghieäp Phaät hoïc, tinh thoâng Haùn, Phaïn taïi Vieät Nam. Coäng vaøo ñoù, nhöõng Tröông Troïng, Lyù Tieán, Lyù Caàm, Khöông Coâng Phuï, ta thaáy nöôùc ta coù nhieàu nhaân taøi do ta ñaøo taïo. Traêm naêm troàng ngöôøi, nguoàn goác vaên hoùa vaø giaùo duïc ñaõ lôùn maïnh töø maáy traêm  naêm  tröôùc nghóa laø töø  caùc ñôøi HuøØng Vöông.

           Veà noâng nghieäp, nöôùc ta cuõng laø moät trung taâm saûn xuaát luùa gaïo trong vuøng. Theo saùch Giao Chaâu hay Nam Vieät Chí cuûaTaêng Coån cheùp naêm 877  ñaõ khen ngôïi vieäcsaûn xuaát luùa gaïo ôû ta raát coù heä thoáng  :

Ñaát Giao Chæ xöa raát phì nhieâu, xöa coù quaân tröôûng laø Laïc huøng, keû giuùp vieäc laø Huøng haàu, ruoäng goïi laø Huøng ñieàn, daân khai khaån laáy luùa aên goïi laø Huøng daân (NguyÍn Væn Siêu, PñDC,tr.55)

Nöôùc ta troàng luùa gaïo ñaõ laâu ñôøi, saùu traêm naêm tröôùc ñôøi Haùn. Theo Leâ Quyù Ñoân, Thieân Trung Kyù cuûa Thuûy Kinh Chu ùcheùp:

Ñaát Töôïng Laâm bieát caøy tính ñeán nay ñaõ hôn saùu traêm naêm, ñoát caây troàng luùa cuõng nhö leà loái cuûa Trung Hoa  ( Vaân Ñaøi Loaïi Ngöõ I, tr.486).

Theo Leâ Quyù Ñoân, saùch Quaûng Ñoâng Taân Ngöõ cheùp:

            Lónh Nam coù nhieàu thoùc teû, maø ôû Giao Chæ nhieàu nhaát. Coøn thoùc neáp thì ôû An Nam coù neáp traéng, neáp vaøng, coù ñeán hôn hai möôi gioáng, hoï duøng gaïo teû naáu côm vaø gaïo neáp naáu röôïu ( Vaân Ñaøi Loaïi Ngöõ I ,486.)

Naêm 183 tr. Taây lòch, baø Löõ haäu naém quyeàn, caám xuaát caûng kim loaïi, vaø ñoà ñieàn khí sang Vieät Nam, ñieàu naøy chöùng toû noâng nghieäp ta phaùt trieån, daân ta giaøu sang, yeâu thích vaøng baïc cho neân coù nhu caàu nhaäp caûng haøng Trung quoác.

Vì nöôùc ta troàng luùa nhieàu cho neân nhieàu traâu boø vaø naáu nhieàu röôïuø. Khi Loä Baùc Ñöùc ñem quaân gieát Löõ Gia, ba vò Laïc Haàu ñaõ phaûi mang ba traêm traâu, saùu ngaøn voø röôïu vaø soå hoä cuûa ba quaän Giao Chæ, Cöûu Chaân vaø Nhaät Nam ñaàu haøng (Ngô Sï Liên, tr.87). Do ñaây, ta thaáy thuyeát noùi raèng Nhaâm Dieân daïy daân ta caøy böøa khai khaån ruoäng ñaát laø ñieàu sai laàm.

Theo hoïc giaû Wilhelm G. Solheim II., nöôùc ta laø moät nöôùc noâng nghieäp sôùm nhaát theá giôùi, coù 15 ngaøn naêm tröôùc Taây  lòch.

Veà coâng ngheä vaø myõ thuaät, daân ta raát thieän ngheä trong vieäc ñuùc ñoàng , Giao Chaâu Kyù cuûaTaêng CoåÅn cheùp:

Ngöôøi Vieät ñuùc ñoàng laøm thuyeàn.  Khi nöôùc thuûy trieàu xuoáng thì troâng thaáy (Nguyeãn Vaên Sieâêu, tr.18   ).

Saùch BaùcVaät Chí noùi:

Gioáng sôn man ôû Giao Chaâu, Quaûng Chaâu goïi laø Lyù Töø, cung cuûa hoï daøi hôn moät thöôùc, ñuùc ñoàng laøm muõi teân, ñaàu teân boâi thuoác ñoäc, teân truùng vaøo ngöôøi naøo, ngöôøi aáy taát cheát. Ngaøy nay sôn man vaãn duøng cung aáy, hoå baùo cuõng sôï troán (Leâê Quyùš Ñoân, Vaân Ñoaøi Loaïi Ngöõ I, tr. 438)

Ñænh cao cuûa vieäc ñuùc ñoàng vaø ngheä thuaät chaïm troã tinh vi laø troáng ñoàng. Theo hoïc giaû W.G.  Solheim II, troáng ñoàng laøsaûn phaåm ñaëc saéc cuûa Vieät Nam, coù tuoåi laø 3.5000 naêm tröôùc Taây lòch.

Treân ñaây, chuùng ta ñaõ nghieân cöùu sô veà vaên hoùa thôøi HuøØng Vöông. Tieáp theo, chuùng toâi trình baøy haønh chaùnh ñôøi Huøng vöông vaø moái lieân heä ngoaïi giao vaø ñaát ñai giöõa Vieät Nam vaø Chieâm Thaønh.

Khaûo veà quoác hieäu nöôùc ta, Traàn Troïng Kim vieát:

Nöôùc Vieät Nam thôøi Hoàng Baøng (2897- 258 tr. Taây lòch), goïi laø Vaên Lang, ñôøi Thuïc An Döông Vöông thì goïi laø Aâu Laïc. Ñeán ñôøi nhaø Taàn (246-206 tr.taây lòch?) löôïc ñònh veà phía nam thì ñaët laø Töôïng Quaän.  Naêm 207, Trieäu Ñaø ñaùnh ñöôïc An Döông Vöông roài saùp nhaäp nöôùc AÂu Laïc thaønh moät nöôùc goïi laø Nam Vieät .   . .. Sau nhaø Haùn (202tr. Taây lòch - 220 sau Taây lòch) döùt nhaø Trieäu, chia Töôïng Quaän ra laøm ba quaän Giao Chæ,Cöûu Chaân vaø Nhaät Nam ( Vieät Nam SöûÛ Löôïc, 15-37)..

 Dö Ñòa Chí cuûa Nguyeãn Traõi laø quyeån saùch ñaàu tieân vieát veà lòch söû vaø ñòa lyù nöôùc Vieät Nam. Nguyeãn Traõi vieát:

Vua tröôùc tieân laø Kinh Döông Vöông, töø khi beù ñaõ coù thaùnh ñöùc ñöôïc phong taïi VIeät Nam, töùc laø toå ñaát Baùch Vieät. Töông truyeàn nöôùc Vieät ta, vua ñaàu tieân laø Kinh Döông laø doøng doõi Vieâm Ñeá xöù Baéc. Cha laø Ñeá Minh ñi tuaàn thuù tôùi Haûi Nam, laáy naøng Vuï tieân nöõ, sinh ra Loäc Tuïc. Loäc Tuïc coù ñöùc ñoä moät vò thaùnh minh, vua raát yeâu quyù, muoán truyeàn ngoâi. LoäÄc Tuïc coá choái töø, nhöôøng cho anh. Vì theá, Ñeá Minh phong Loäc Tuïc ôû Vieät Nam, töùc laø Kinh Döông Vöông. HuøØng vöông noái nghieäp, ñaët teân nöôùc Vaên Lang, chia nöôùc laøm 15 boä: Giao Chæ, Chu Dieân, Vuõ Ninh, Phuùc Loäc, Vieät Thöôøng,Ninh Haûi, Döông Tuyeàn, Luïc Haûi,Vuõ Ñình, Hoaøi Hoan, Cöûu Chaân, BÌnh Vaên, Taân Höng, Cöûu Ñöùc (Haï, 731)

Caùc saùch söû kyù khaùc nhö saùch  cuûa Leâ Quyù Ñoân, Phan Huy Chuù cuõng cheùp 15 boä nöôùc ta veà ñôøi Huøng vöông maëc daàu nhieàu taøi lieäu coù ñoâi chuùt khaùc nhau. Taøi lieäu cuûa Nguyeãn Traõi cheùp soùt moät boä laø boä Vaên lang kieâm thuû ñoâ. Phan Huy Chuù noùi roõ: Choã nhaø vua ôû goïi laø nöôùc Vaên Lang (24).

Traàn Troïng Kim ghi cheùp 15 boä nhö sau:

1.Vaên Lang ( Baïch Haïc, Vónh Yeân)

2. Chaâu Dieân ( Sôn Taây)

3.Phuùc Loäc ( Sôn Taây)

4. Taân Höng (Höng Hoùa, Tuyeân Quang)

5. Vuõ Ñònh ( Thaùi Nguyeân, Cao Baèng )

6. Vuõ Ninh ( Baéc Ninh)

7. Luïc Haõi ( Laïng Sôn)

8.Ninh Haûi ( Quaûng Yeân)

9.Döông Tuyeàn ( Haûi Döông)

10.Giao Chæ ( Haø Noäi, Höng Yeân,Nam Ñònh, Ninh BÌnh)

11. Cöûu Chaân ( Thanh HoùÙa)

12. Hoaøi Hoan ( Ngheä An)

13.Cöûu Ñöùc ( Haø Tónh)

14. Vieät Thöôøng ( Quaûng Bình, Quaûng Trò)

15.Bình Vaên (?)

Khi vieát veà 15 boä, Traàn Troïng Kim cuõng  vieát raèng naêm taân maõo (1109 tr. Taây lòc), ñôøi Thaønh vöông nhaø Chu, coù nöôùc Vieät Thöôøng ôû phía nam xöù Giao Chæ sai söù ñem chim baïch tró sang coáng, nhaø Chu phaûi tìm ngöôøi thoâng ngoân môùi hieåu ñöôïc tieáng noùi, vaø oâng Chu coâng laïi cheá ra xe chæ nam ñeå ñöa söù Vieät Thöôøng veà nöôùc (25).

 

uy Huy Huy Huy

 Huy

II. Chieâm Thaønh vaø Vieät Nam laø moät

 

Töø thôøi Huøng Vöông, nöôùc Vaên Lang laø moät quoác gia vaên minh vaø giaøøu maïnh. coù 15 boä, phía baéc giaùp Ñoäng Ñình Hoà, phía nam giaùp Hoà Toân. Caùc söû gia ñeàu baùc boû ranh giôùi phía Baùc vì quaù xa, khoâng ñuùng. ÔÛ ñaây,  chuùng ta khoâng ñeà caäp ñeán caùc boä khaùc, chæ chuù troïng ñeán boä Vieät Thöôøng, laø phaàn toå quoác phía nam, coù lieân heä ñeán Chieâm Thaønh.

Coù hai thuyeát khaùc nhau. Moät thuyeát cho raèng Vieät Thöôøng laø Vieät Nam, vaø nhieàu taùc giaû, hoïc giaû theo thuyeát naøy.

Haùn Vieät TöøÏ Ñieån cuûa Ñaùo Duy Anh ñònh nghóa Vieät Thöôøng vaø Vieät Nam nhö sau:

Vieät Thöôøng laø teân nöôùc ta ngaøy xöa veà ñôøi øHuøØng Vöông, chæ mieàn ñaát töø Thanh hoùa vaøo Nam..    .    Vieät Nam: teân nöôùc ta. Nguyeân nöôùc ta xöa teân laø Vieät Thöôøng, töø ñôøi Baéc thuoäc goïi laø An Nam .ñeán ñôøi Gia Long goùp hai teân cuõ maø ñaët laø An Nam.

Sach Sô HoïcVaán Taân  laøsaùch giaùo khoa Vieät Nam daïy treû sô hoïc coù caâu:

            Kyø taïi baûn quoác, coå hieäu Vieät Thöôøng;

            Ñöôøng caûi An Nam, Haùn xöng Nam Vieät.

(ÔÛ nöôùc ta,  xöa goïi Vieät Thöôøng, nhaø Ñöôøng ñoåi laøm An Nam, nhaø Haùn goïi laø Nam Vieät)

Nguyeãn Traõi trong Dö Ñòa Chí ( ÖÙc Trai Taäp)  cuõng theo thuyeát naøy: Giao thieäp vôùi Baéc trieàu laàn löôït xöng laø Vieät Thöôøng, Giao Chæ, An Nam ( baûøn QVK, Haï, 743).

Ngoâ Só Lieân cho raèng  ñôøi Chu goïi Vieät Nam laø Vieät Thöôøng Thò, teân Vieät baét ñaàu tö øñaáy ( Toaøn Thö I,  59). Truyeän coáng chim baïch tró khieán cho Traàn Troïng Kim thaéc maéc: Vaäy ñaát Vieät Thöôøng vaø ñaát Giao Chæ coù phaûi laø ñaát cuûa Huøng Vöông luùc baáy giôø khoâng? (25).

Moät soá thuyeát cho raèng Vieät Thöôøng laø Chieâm Thaønh.

Töï Ñieån Töø Haûi vieát:

Vieät Thöôøng laø teân moät nöôùc Nam man ngaøy xöa, ôû phía nam Giao Chæ. Truyeän Nam Man trong saùch Haäu Haùn Thö cheùp raèng: Phía nam nöôùc Giao Chæ coù nöôùc Vieät Thöôøng Khi Chu coâng leân ngoâi, Vieät Thöôøng sai söù sang coáng chim tró, phaûi thoâng dòch ba laàn.

Vaø ñònh nghóa Chieâm Thaønh:

Teân moät nöôùc xöa, töùc Vieät Thöôøng.

            Veà phía Chieâm Thaønh, hoï nghó sao? Ngöôøi Chieâm Thaønh töï xöng laø Vieät Thöôøng vaø nhaän truyeän coáng chim tró ñôøi nhaø Chu laø cuûa hoï.Trong moät baøi bieåu hoï daâng vua Trung Quoác coù ñoaïn:

Thieát dó: Vieät Thöôøng truøng dòch vaên thònh ñöùc nhi quy Chaâu

( Nöôùc Vieät Thöôøng duøng nhieàu lôùp thoâng dòch, môùi vaøo chaàu Trung Quoác, vì nghe thònh ñöùcc cuûa nhaø Chu ( Leâ TaéÉc, 137)

            Moät soá taøi lieäu Vieät Nam cuõng cho raèng Vieät Thöôøng laø Chieâm Thaønh.

Nguyeãn Vaên Sieâu trong Dö Ñòa Chí, khaûo veà Chieâm Thaønh vieát:

Chieâm Thaønh: phía ñoâng giaùp beå, phía taây ñeán Vaân Nam, phía Nam giaùp Chaân Laïp, phía baéc lieàn An Nam, phía ñoâng baéc ñeán Quaûng Ñoâng. .  .  laø ñaát cuûa Vieät Thöôøng Thò xöa, ñôøi Taàn laø huyeän Laâm  Aáp, thuoäc Töôïng Quaän, ñôøi Haùn thuoäc Töôïng Laâm, thuoäc quaän Nhaät Nam ( 82)..     . .Thuaän thaønh (  töùc BÌnh Thuaän) laø doøng gioõi coøn laïi cuûa nöôùc Chieâm Thaønh, ngaøy xöa laø Laâm Aáp, laø ñaát hoï Vieät Thöôøng ngaøy tröôùc, laø huyeän Töôïng Laâm quaän Nhaät Nam nhaø Haùn (181)

 

           

Ñôøi Huøng Vöông, nöôùc Vieät Thöôøng ñaõ laø moät boä trong nöôùc Vaên Lang. Noùi roõ hôn, Chieâm Thaønh vaø Vieät Nam laø moät. Khaûo veà Chieâm Thaønh, Nguyeãn Traõi vieát:

Chieâm Thaønh xöa laø huyeän Töôïng Laâm, thuoäc boä Vieät Thöôøng ta, quaän Nhaät Nam sau ñoåi laø Laâm AÁp (ÖÙc Trai taäp, haï, 821).

Neáu thôøi HuøØng Vöông, Chieâm Thaønh vaø Vieät Nam laø moät thì bieân giôùi phía nam, Hoà Toân laø nöôùc Phuø Nam, sau laø Chaân Laïp. Coøn khi Chieâm Thaønh taùch ra khoûi Vaên Lang, laäp thaønh moät möôùc rieâng, bieân giôùi phía nam laø Hoà Toân, töùc Chieâm Thaønh.

                        Vieäc Vieät Thöôøng ñeán chaàu nhaø Chu naêm taân maõo (1109 tr. Taây lòch), cho thaáy Vieät Thöôøng laø moät quoác gia ñoäc laäp. Vieäc lieân hieäp trong khoái Vaên Lang coù theå tröôùc hoaëc sau thôøi naøy. Hoaëc laø Chieâm Thaønh vaø Vieät Nam lieân hieäp trong moät theå cheá roäng raõi, nghóa laø trong khoái Lieân hieäp Vaên Lang, Vieät Thöôøng vaãn coù quyeàn ñoäc laäp ngoaïi giao.

Daãu sao, ñaát vaø daân Vieät Thöôøng ñaõ saùp nhaäp nöôùc Vaên Lang töø laâu. . Thôøi HuØng vöông, ñaát ñai nöôùc Vaên Lang ñaõ ñeán  Haø Tónh, Quaûng Bình,   vì beân caïnh Hoaøi Hoan ( Ngheä An), coù Cöûu Ñöùc ( Haø Tónh) vaø Vieät Thöôøng

( Quaûng Bình, Quaûng Trò).

 Caùc saùch söû cuûa ta ñeàu cho raèng Ngheä An laø ñaát xöa cuûa ta, nhöng theo Phöông Ñình Nguyeãn Vaên Sieâu,  Ngheä An laøøñaát cuûa nöiôùc Vieät Thöôøng ñôøi Chu, quaän Töôïng ñôøi Haùn, quaäân Cöûu Ñöùc ñôøi Ngoâ, quaän Nhaät Nam ñôøi Tuøy, chaâu Dieãn ñôøi Ñöôøng (135).

Taïïi sao laïi coù nhöõng yù kieán khaùc nhau nhö theá?

                        1.   Coù leõ caùi teân Vieät Thöôøng ñaõ laøm cho ña soá ngöôøi laàm laãn Vieät Nam vôùi Vieät Thöôøng.

                        2. Cuoäc chieán tranh Chieâm Vieät keùo daøi hôn 1.600 naêm neân khoâng ai nghó ñeán thôøi Huøng Vöông Chieâm Thaønh Vieät Nam soáng chung  trong  ñaïi gia ñình Vaên Lang.

 

Trong Vaên Lang, hai nöôùc Chieâm Thaønh vaø Vieät Nam chung soáng hoøa bình vaø thònh vöôïng. Moïi söï ñoåi thay töø khi quaân nhaø Taàn xaâm chieám Baùch Vieät.  Naêm ñinh hôïâi (214 tr. Taây lòch)  Taàn Thæ Hoaøng sai Ñoà Thö ñem quaân ñaùnh Baùch Vieät( Hoà Nam,Quaûng Ñoâng, Quaûng Taây). An Döông Vöông haøng phuïc nhaø Taàn. Quaân Taàn chia ñaát Baùch Vieät vaøAÂu Laïc thaønh ba quaän:

-          Nam Haûi (Quaûng Ñoâng)

-          Queá Laâm (Quaûng TaâÂy)

-          Töôïng Quaän (Baéc Vieät)

 Naêm canh ngoï (111 tr.Taây lòch) Haùn VuõÕ Ñeá sai Loä Baùc Ñöùc vaø Döông BoäÄc  ñaùnh nöôùc Nam Vieät cuûa Trieäu Ñaø,  caûi thaønh Giao Chæ boä, chia thaønh 9 quaän:

1.      Nam Haûi ( Quaûng Ñoâng)

2.      Thöông Ngoâ (Quaûng TaâÂy)

3.      Uaát Laâm (Quaûng Taây)

4.      Hôïp Phoá ( Quaûng Ñoâng)

5.      Chaâu Nhai (ñaûo Haûi Nam)

6.      Ñaïm Nhó (ñaûo Haûi Nam)

 

7.      Giao Chæ( Baéc Vieät)

8.      Cöûu Chaân (Trung Vieät)

9.      Nhaät Nam ( Trung Vieät)

III. LAÂm AÁp ñoäc laäp vaø chieán tranh Chieâm Vieät

Naêm giaùp ngoï (34), Tröng Vöông noåi leân vaø thaát baïi. Ñeán cuoái ñôøi Haùn, naêm nhaâm daàn (102), ôû huyeän Laâm Aáp, quaän Nhaät Nam, Khu Lieâu noåi leân laäp nöôùc Laâm Aáp, vaø xöng laø Laâm Aáp quoác vöông (Nguyeãn Sieâu, 83) . Töø ñaây, Vieät Nam vaø Chieâm Thaønh chia laøm hai. Vieät Nam bò Trung Hoa ñoâ hoä, coøn Laâm Aáp ñoäc laäp. Töø daây nöôùc Laâm Aáp thöôøng ñaùnh phaù nöôùc ta. Ta coù theå chia cuoäc chieán tranh Chieâm Vieät thaønh hai giai ñoaïn:

1.Giai ñoaïn I: Töø 102 ñeán 980: Laâm Aáp taán coâng, Vieät Nam chòu ñöïng:        

Nöôùc Chieâm Thaønh ban ñaàu goïi laø Laâm AÁp, sau goïi laø Hoaøn quoác. Con chaùu cuûa  Khu Lieâu thöôøng ñaùnh cöôùp caùc quaän Nhaät Nam, Cöûu Chaân, gaây neân moät ñieàu lo laéng cho Giao Chaâu. Caùc thöù söû Giao Chaâu nhö Nguyeãn Phu, Ñoã Tueä Ñoä ñaõ nhieàu laàn ñaùnh deïp. Caùc vua Laâm Aáp nhö Phaïm Ñaït, Phaïm Döông Maïi chôi troø hai maët. Hoï aùp duïng chính saùch sôùm ñaàu toái ñaùnh. Hoï cuõng bieát loái nònh treân ñaïp döôùi, moät maët hoï trieàu coáng Trung quoác, moät maët cöôùp phaù Giao Chaâu, khieán cho daân ta luoân soáng trong khoâng khí cöôùp boùc vaø chieán tranh. Ñôøi Ñöôøng,  quan An Nam  ñoâ hoä laø Tröông Chu ñaùnh baïi, hoï ruùt lui veà ñaát Chieâm Nhaân neân ñoåi quoác hieäu laø Chieâm Thaønh ( Nguyeãn Sieâu, 85; Traàn Troïng Kim, 55-56).

Toùm laïi, töø ñôøi Haùn, Chieâm Thaønh thöôøng ñem quaân cöôùp phaù ñaát Giao Chaâu ( Giao Chæ) , trong khi nöôùc ta bò leä thuoäc Trung quoác, khoâng coù binh bò, phaûi nhôø caùc quan quaân Trung Quoác ñaùnh deïp, nhöng ngöôøi Chieâm Thaønh luoân luoân taán coâng daân Vieät, ñem laïi ñau thöông cho daân Vieät. Ñeán khi nöôùc ta ñoäc laäp, caùc vua ta môùi toå chöùc binh bò ñeå phoøng thuû.

 

2. Giai ñoaïn II: Töø 982 ñeán 1697: Quaân Vieät Nam phaûn coâng.

 Naêm taân daäu (541), Lyù Boân noåi leân vì nhaän thaáy daân ta bò aùch ñoâ hoä Trung Quoác laïi bò Chieâm Thaønh cöôùp phaù ngaøy ñeâm. Nhöng Lyù Nam Ñeá laøm vua khoâng ñöôïc laâu vì quaân Trung Quoác sang xaâm laán. Sau Ngoâ Quyeàn, Ñinh BoäÄ Lónh noåi leân giaønh ñoäc laäp nhöng khoâng ñöôïc bao laâu. Kòp khi Leâ Hoaøn leân ngoâi (980), naêm 981 ñaõ ñem binh ñaùnh nhaø Toáng xaâm laêng vaø naêm 982 ñaùnh Chieâm Thaønh hoãn xöôïc. Keå töø khi Khu Lieâu laäp quoác ñeán nay, gaàn taùm theá kyû, daân Vieät Nam phaûi chòu ñöïng bao cuoäc taán coâng cuûa Chieâm Thaønh, nay môùi coù cuoäc taán coâng laàn thöù nhaát ñeå traû lôøi cho vieäc Chieâm Thaønh baét giam söù giaû Vieät Nam.

 

Ñeán khi Lyù Thaùùi toå( 1010-1028) leân ngoâi, xaây döïng trieàu chính vöõng chaéc, laäp ñöôïc trieàu ñaïi laâu daøi, caùc vua ta môùi thöïc söï baûo veä ñöôïc nhaân daân khoûi naïn ngoaïi xaâm caû hai phía baéc nam. Naêm giaùp thaân (1044), vua Thaùi toâng ñi ñaùnh Chieâm Thaønh vì hoï khoâng chòu trieàu coáng vaø thöôøng xuyeân quaáy nhieãu maät bieån nöôùc ta.Quan ta ñaùnh tan quaân Chieâm taïi Nguõ hoà (?) ,töôùng Chieâm Thaønh laø Quaùch Gia Ghi cheùm vua SaïÏ Ñaåu xin haøng. Vua tieán quaân vaøo thaønh Phaät Theä ( laøng Nguyeät Haäu, huyeän Höông Thuûy, tænh Thöøa Thieân, gieát nhieàu ngöôøi, baét veà 5.000 ngöôøi vaø 30 voi. Vua ban ñaát ñai cho hoï laøm aên. Ñôøi Lyù Thaùnh Toâng, naêm kyû daäu (1069), ñaùnh thaéng Chieâm Thaønh, baét ñöôïc Cheá Cuû. Cheá CUÛ xin daâng ñaát ba chaâu laø Ñòa Lyù, Ma Linh vaø Boá Chính ñeå chuoäc toäi.. Vua tha cho Cheá Cuû veà nöôùc. Ba chaâu naøy nay thuoäc Quaûng Bình vaø Quaûng Trò. Chieâm Thaønh laïi sang quaáy nhieãu, vua sai Lyù Thöôøng Kieät ñaùnh Chieâm Thaønh. Naêm aát maõo (1075), Lyù Thöôøng Kieät cho ngöôøi sang ôû ba chaâu maø Cheá Cuû daâng ngaøy tröôùc. Naêm quyù muøi (1103), quoác vöông Chieâm Thaønh laø Cheá Ma Na chieám laïi ba chaâu, sang naêm, Lyù Thöôøng Kieät ñem binh sang ñoøi laïi, quaân Chieâm Thaønh thua to , phaûi traû laïi ba chaâu..

                        Töø ñaáy cho ñeán  heát ñôøi Lyù, quaân Chieâm  vaãn sang quaáy nhieãu nöôùc ta. Ñeán ñaàu ñôøi Traàn, moái giao haûo giöõa hai nöôùc khaù thaân thieän. Naêm taân söûu, (1301), Thöôïng hoaøng ( Nhaân Toâng ) ñi thaêm phong caûnh Chieâm Thaønh, öôùc gaû Huyeàn Traân coâng chuùa cho Cheá Maân, Cheá Maân xin daâng hai chaâu OÂ, Rí laøm leã cöôùi. Naêm 1307, vua Anh Toâng thu nhaän hai chaâu OÂ Rí ñoåi thaønh Thuaän Chaâu vaø Hoùa Chaâu.

Moät vaøi söû gia cho raèng Thöôïng hoaøng sang Chieâm Thaønh doø thaùm quaân tình. Ñieàu ñoù laø khoâng caàn thieát vì thieáu gì ngöôøi sai phaùi maø thöôïng hoaøng phaûi ñem thaân vaøo nôi hieåm nguy.

Sau Cheá Maân maát, Cheá Chí leân noái ngoâi, thöôøng choáng ñoái nöôùc ta. Vì vaäy, naêm taân hôïi ( 1311), vua Anh Toâng, Hueä Voõ Vöông Traàn Quoác Chaân vaø Nhaân Hueä Vöông Traàn Khaùnh Dö ñem ba ñaïo binh qua ñaùnh Chieâm Thaønh, baét Cheá Chi ñem veà phong vöông, song chaúng bao laâu Cheá Chí maát. Töø ñoù, hai nöôùc sinh ra thuø haän.. Heã gaëp luùc nöôùc ta suy ñoài, Chieâm Thaønh caát quaân sang ñaùnh phaù.  Traàn Duï Toâng say meâ chôi bôøi, trong khi ñoù Cheá Boàng Nga laø moät oâng vua anh huøng. Naêm maäu thaân (1368), söù Chieâm Thaønh sang ñoøi ñaát Hoùa Chaâu. Vua Duï Toâng sang ñaùnh Chieâm Thaønh, roát cuoäc vua cheát traäân, Ñoã Töû BÌnh, Hoà Quyù Ly chaïy troán. Naêm quyù hôïi (1388), Cheá Boàng Nga ñaùnh Thaêng Long nhieàu phen nhö vaøo choã khoâng ngöôøi . Vua quan boû kinh thaønh maø chaïy saqng Ñoâng Ngaïn. Naêm canh ngoï (1390), Cheá Boàng Nga bò baén cheát. Chieâm Thaønh suy yeáu töø ñaây.

                        Naêm  canh thìn (1400), Hoà Quyù Ly leân ngoâi, sai töôùng Ñoã Maõn ñem quaân ñaùnh Chieâm Thaønh nhöng thaát baïi. Naêm nhaâm ngoï (1402), Ñoã Maõn ñem binh laáy ñaát Chieâm Ñoäng ( phuû Thaêng BÌnh, Quaûng Nam), Coå Luõy ( Quaûng Nghóa) vaø ñaët quan cai trò, daân Chieâm ôû nhöõng nôi naøy boû ñi. Naêm quyùmuøi (1304), quaân nhaø Hoá tieán ñaùnh Ñoà Baøn nhöng thaát baïi.

                        Ñeán ñôøi Leâ, bang giao giöõa Vieät Nam vaø Chieâm Thaønh coù luùc toát ñeïp,coù khi gay caán. Naêm bính daàn (1446), quaân Chieâm thöôøng sang ñ1nh Hoùa Chaâu8, vua Leâsai  Leâ Thuï, Leâ Khaû chieám thaønh Ñoà Baøn, baét Bí Cai vaø laäp ngöôøi chaùu laø Maõ Kha Qui Lai leân laøm vua.

                        Quan trong nhaát laø khi Leâ Thaùnh Toâng leân ngoâi, vua Chieâm Thaønh laø Traù Toaùn quaáy phaù Hoùa Chaâu, ñoàng thôøi sang söù sang nhaø Minh caàu vieän. Vua Leâ Thaùnh Toâng moät maët cho söù sang Minh trieàu giaûi thích, moät maët ñem quaân bình Chieâm. Quaân Leâ ñaùnh Thi Naïi, Ñoà Baøn, baét ñöôïc Traø Toaøn, chieám ñaát Ñoà Baøn, Ñaïi Chieâm, vaø Coå Luõy laäp  ñaïo Quaûng Nam, ñoàng thôøi caét Chieâm Thaønh laøm ba nöôùc laø Chieâm Thaønh, Hoùa Anh vaø Nam Phan. Em Traø Toaøn laø Traø Toaïi troán vaøo nuùi, göûi thö cho vua Minh xin phong vöông. Vua Leâ Thyaùnh Toâng sai Leâ Nieäm tieán quaân baét Traø Toaïi veà kinh sö. Vua Minh baét Thaùnh Toâng traû ñaát nhöng ngaøi khoâng chòu.

                        Naêm  maäu ngoï (15580, Nguyeãn Hoaøng vaøo traán thuû Thuaän Hoùa. Töø ñaây Nguyeãn Hoaøng phaùt trieån mieàn Nam.

-          Naêm  canh hôïi (1611) Nguyeãn Hoaøng ñaùnh  Chieâm Thaønh laäp phuû

            Phuù Yeân.

-Naêm quyù tò (1653) vì vua Chieâm Thaønh laø Baø Thaám ñaùnh Phuù Yeân, chuùa Nguyeãn Phuùc Taàn ñaùnh laáy Phan Rang trô ra laøm phuû Dieân Khaùnh ( Khaùnh HoøØa), coøn töø Phan Rang trôû vaøo thuoäc Chieâm.

- Naêm quyù daäu (1693) vuaChieâm Thaønh laø Baø Tranh khoâng chòu tieán coáng, chuùa Nguyeãn Phuùc Chu sai Nguyeãn Höõu KÍnh ñem binh baét Baø Tranh vaø quaàn thaàn ñem veà Phuù Xuaân, ñoåi ñaát Chieâm Thaønh laøm Thuaän Phuû, baét daân Chieâm maëc y phuïc Vieät Nam.

-- Naêm ñinh söûu ( 1697), ñaët  phuû Bình Thuaän, laáy Phan Rang, Phan Rí laøm huyeän Yeân Phuùc vaø Hoøa Ña.  Ñeán ñaây Chieâm Thaønh maát haün.

 

                        Toång keát, daân Vieät Nam phaûi chòu ñöïng hôn 800 naêm bò Chieâm Thaønh ñaùnh phaù, sau ñoù phaûi maát hôn 800 naêm ñeå taán coâng vaø phoøng thuû.

                        Thôøi HuøØng Vöông, nöôùc ta vaø Chieâm Thaønh laø moät. Ñeán cuoái ñôøi nhaø Haùn, nuôùc ta bò Trung quoác ñoâ hoä, coøn Laâm Aáp ñoäc laäp. Ñaùng lyù hoï neân soáng hoøa bình vôùi daân Vieät Nam, hoï laïi ñaùnh phaù lieân mieân trong khi Vieät Nam ngoaïi thuoäc, khoâng quaân löïc choáng cöï. Ñeán khi nöôùc ta thoaùt aùch ngoaïi xaâm, Chieâm Thaønh vaãn khoâng nhöôøng böôùc. Do ñoù caùc vua ta phaûi aùp duïng chính saùch laáy chieán tranh ñeå baûo veä hoøa bình.

                        Keå töø 892, Leâ Ñaïi Haønh ñem binh ñaùnh Chieâm Thaønh laàn thöù nhaát ñeán naêm  1697 laø 805 naêm, Chieâm Thaønh  môùi bò tieâu dieät.

                        Baøn veà söï kieän naøy, Traàn Troïng Kim vieát raát chí lyù:

                        Nöôùc Laâm Aáp chính laø nöôù Chieâm Thaønh ngaøy tröôùc ñaõ töøng qua maáy traêm naêm, cuøng vôùi hoï Lyù, hoï Traàn ñoái ñòch, choáng vôùi quaân Moâng CoåÅ, khoâng cho xaâm phaïm  vaøo coõi, laäp neân moät nöôùc coù vua, coù toâi, coù chính trò, coù luaät phaùp. Nhöng chæ hieàm vì ngöôøi nöôùc aáy cöù hay sang cöôùp phaù ôû ñaát Vieät Nam, thaønh ra hai nöôùc khoâng maáy hoøa thuaän ñöôïc vôùi nhau.

                        Ñaõ laø ñoái ñòch thì khoâng sao traùnh khoûi ñöôïc caùi luaät chung cuûa taïo hoùa laø : khoûe coøn, yeáu cheát. . Vì vaäy cho neân töø khi vua Thaùnh Toâng nhaø Leâ ñaõ laáy ñaát Quaûng Nam vaø chia nöôùc Chieâm ra ba nöôùc roài, thì töø ñoù veà sau theá löïc nöôùc aáy moãi ngaøy moãi keùm, daân tình moãi ngaøy moät suy. Chaúng nhöõng laø ñeán noãi maát nöôùc vôùi chuùa Nguyeãn maø chuûng loaïi Chieâm Thaønh baây giôø cuõng chaúng coøn ñöôïc maáy nghìn ngöôøi nöõa. Moät nöôùc nhö theá, maø nay nhö theá, daãu raèng nöôùc aáy ñoàng hoùa vôùi nöôùc tamaëc loøng, song cuõng thöông taâm thay cho nhöõng nöôùc yeáu heøn khoâng traùnh khoûi ñöôïccaùi hoïa: caù nhoû bò caù lôùn nuoát (328-329).

 

                                                                                    Nguyeãn Thieân Thuï

 

 

 

 

Taøi Lieäu:

Leâ Quyù Ñoân. Phuû Bieân Taïp Luïc I, Leâ Xuaân Giaùo dòch. QVK, Saøi goøn, 1972.

Leâ Quyù Ñoân. Vaân Ñaøi Loaïi Ngöõ. Taï Quang Phaùt dòch. QVK. Saigoøn, 1972.

Leâ Taéc. An Nam Chí Löôïc.  Ñaïi HoïÏc Hueá, 1961).

Phan Huy Chuù. Lich Trieàu Hieán Chöông Loaïi Chí.  Dö Ñòa Chí. Khoa Hoc

XaûÕ Hoäi, Haø Noäi,1992.

Ngoâ Só Lieân. Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö I, KHXH, Haø Noäi, 1967.

Nguyeãn Sieâu. Phöông Ñình  Dö Ñòa Chí. Ngoâ Maïnh Nghinh dich. Töï Do, Saøigoøn, 1959.

Nguyeãn Traõi. Dö Ñòa Chí. ÖÙc Trai Taäp, I, II. Hoaøng Khoâi dòch.  Phuû QVK,

            Saøigon, 1972.

Solheim II., Wilhelm G.  New Light on a forgotten Past.  National Geographic.

Vol 139 . No 3, March, 1971.

Traàn Vaên Giaùp. Phaät Giaùo Vieät Nam. Van Haïnh. Sai goøn, 1968.

Traàn Troïng Kim, Vieät Nam Söû Löôïc. Taân Vieät, Saøi goøn, 1958