sontrung71

Ti‰ng ThÖ Du tº lê

NguyÍn Thiên Thø

Ông tên thÆt là Lê C¿ Phách, sinh ngày 10-11 næm 1942 tåi tÌnh Hà Nam , B¡c ViŒt. Thuª nhÕ h†c trÜ©ng Hàng Vôi, Hà N¶i, sau h†c Chu Væn An, Hà N¶i. Di cÜ vào nam næm 1955, sinh viên ñåi h†c Væn Khoa Sài gòn, sï quan c¶ng Hòa ViŒt Nam. Khªi ÇÀu, ônmg c¶ng tác v§i tåp chí Sáng Tåo.

Tác phÄm:
            THÖ
            ThÖ Du Tº Lê ( tgxb, 1964)
            Tình Khúc Tháng 11. Nhân Væn, 1966.
            Tay Gõ Cºa ñ©i (1970)
            ThÖ Tình (1996)

TRUYN, kÝ

            Næm S¡c DiŒn Næm ñÎnh MŒnh(1965)
       Chung Cu¶c ( vi‰t cùng Mai Thäo)
            M¡t Thù ( 1969)
            VÓn Li‰ng M¶t ñ©i (1969)
            Qua Hình Bóng Khác (1970)
            M¶t ñ©i Riêng (1972)
            Khóc LÈ Loi M¶t Mình ( 1972)
            ChÌ NhÜ Mæt Khác TÃm GÜÖng Soi (1997)
            Ti‰ng Kêu Nào Bên Kia Th©i Ti‰t
            Em Và MË và Tôi là M¶t Nhé( HÒi Kš)
            Ch‡ M¶t ñ©i Em VÅn ñ‹ Dành.
            Nhìn Nhau Ch®t ThÃy Ra Sông Núi
            ChÃm DÙt Luân HÒi Em BÜ§c Ra
            ñi Và VŠ Cùng M¶t Nghïa NhÜ Nhau

I.TH÷ TµNH

            CÛng nhÜ các thi sï khác, nh»ng bài thÖ ÇÀu tiên cûa Du Tº Lê là thÖ tình.
            Bài thÖ Vì Em tôi làm sa di là m¶t bài thÖ Ç¥c s¡c, tác gÌä Çã coi tình yêu nhÜ là m¶t tôn giáo, và ngÜ©i yêu là hình tÜ®ng tôn th©:
                                    thiŠn viŒn tôi chÜng chÌ änh em,
                                    kinh kŒ nghìn pho có m¶t tên
                                    vi‰t hoa m¶t ch» không ai hi‹u
                                    PhÆt bäo: kinh mà không phäi kinh

. . . . . . . . .

    xuÓng tóc. Theo em khép cºa Ç©i
               vào thiŠn chÌ Ç‹ thÃy viŠn môi
                yêu nhau ai bäo tâm không trø?
                                    quên h‰t. Nhìn nhau. NhÃt quán rÒi.
                                                ( Vì em tôi läm sa di)

Phúc âm nàng (1969) cÛng là m¶t bän tình ca lÃy hình änh tôn giáo làm m¶t t› giäo:
( chúa cûa tôi, ôi chúa cûa tôi,
vô cùng y‰u ÇuÓi)
nàng buÒn nhÜ trái chín
m¡t gÀy nhÜ Çem xanh
hÒn cæng trên thÆp t¿
ÇÀu cúi xuÓng dÜÖng gian
ch§p hoài Çôi m¡t Ü§t

tôi thích ÇÜ®c quÿ dÜ§i chân nàng

Ç‹ xin nh»ng ÇiŠu v§ vÄn. . . .

ñÓi v§i Du Tº Lê cÛng nhÜ v§i nhiŠu thi nhân, tình yêu cho ta mÆt ng†t lÅn vÎ Ç¡ng:

chúng tôi rû nhau lang thang dÜ§i phÓ

và hôn nhau

ª m‡i ÇÀu ÇÜ©ng

ª gi»a cua v¡ng

ª bên ngoài nh»ng cºa hàng trÜng bày bán tåp phÄm

cÛng có nh»ng chiŠu

chúng tôi rû nhau chui vào råp hát

và cÛng rÃt thÜ©ng

nàng rúc ÇÀu vào ng¿c tôi nÙc nª

( hŒt nhÜ con gà cøc cøc Çòi æn, lúc Çói)

tôi ch£ng bi‰t nói sao

vì chính mình cÛng Çang nát tan nhøc tûi

(Phúc âm nàng)

Tuy nhiên, tình yêu luôn mang š nghïa Çau kh° nhiŠu hÖn hånh phúc:

Ôi Çau Ç§n ta Çã nhÆn chìm ta xuÓng

NhÜ con chim û kín v‰t thÜÖng mình

LÀn cuÓi cùng ta nói v§i nhân gian

Ta Ç¡m ÇuÓi nên suÓt Ç©i ta kh°

Ta vøng tính nên cuÓi cùng thuta l‡

ñành trª vŠ ngû dÜ§i mái hiên mÜa,

ñành trª vŠ v§i håt sÜÖng sa

DÜ§i hiên lånh thÃy hÒn ai co qu¡p

( BÜ§c chÆm qua Ç©i)

Thi nhân luôn thÃy mình sÓng trong u sÀu:

Tôi buÒn nhÜ cÕ

m¶t Ç©i héo khô

tôi buÒn nhÜ gió

ngang qua thŠm nhà

thÃy ai ngÒi Ç®i

bóng hình chia Çôi

sÀu tôi lø khø

NgÜ©i vŠ nhÜ sóng

buÒn tôi quanh næm

ngÜ©i vŠ nhÜ Çem

mÖ hÒ cõi ch‰t. . . . .

( M¶t bài thÖ nhÕ, 1973)

II. TH÷ LÐU ñ„Y

ThÖ Tình Love Poems do Nhân ChÙng California, Hoa Kÿ xuÃt bän in lÀn hai 1985, không phäi là thi ca ái tình mà là tác phÄm thu¶c væn chÜÖng lÜu Çày, bày tÕ tâm trång Üu uÃt cûa m¶t ngÜ©i ViŒt Nam tÎ nån c¶ng sän sÓng tåi quê ngÜ©i.

TrÜ§c tiên, tác giä Çã cám Ön nh»ng quÓc gia, nh»ng Çoàn th‹, nh»ng cá nhân Âu MÏ Çã cÜu mang ngÜ©i tÎ nån:

cám Ön

l©i cám Ön cuÓi cùng

ta muÓn dành cho vÎ sponsor nào Çó

trong tÜÖng lai cûa ta

së nuôi và chæm sóc ta

nhÜ chæm nuôi m¶t ÇÙa trÈ

m¥c dù ta Çã trên 30

quá nºa phÀn Ç©i cûa m¶t ngÜ©i ViŒt Nam

khÓn khÓ

( thÖ vi‰t tØ camp Pendleton)

Trong sÓ nh»ng ngÜ©i bÕ nÜ§c ra Çi, m¶t sÓ muÓn vïnh viÍn quên ViŒt Nam, nhÜng m¶t sÓ mang n¥ng hÒn quÓc gia, h† tha thi‰t mong Ü§c m¶t ngày trª låi quê hÜÖng, chÃm dÙt lÜu Çày:

dù anh có yêu em

hÖn bÃt cÙ thÙ gì có trên ÇÃt MÏ

thì anh cÛng vÅn trª vŠ

quê hÜÖng anh ru¶ng c¢n ÇÃt c‡i

ngÜ©i chÜa l§n Çã gì

trÈ chÜa cao Çã c†c

(cuÓi cùng cho m¶t ngÜ©i con gái MÏ)

KÈ vÜ®t bi‹n chÌ ra Çi b¢ng hai bàn tay tr¡ng và m¶t š chí cÀu sinh mãnh liŒt. H† luôn cô ÇÖn, không hành lš, không mái nhà và không tÜÖng lai. H† chÌ có quá khÙ và Çau thÜÖng:

Nh§ låi trong Çêm nay

nºa Ç©i ta Çã sÓng

nh§ låi, nh§ tØng ngày

nÖi quê hÜÖng khuÃt bóng

Nh§ låi trong Çêm nay

nh§ ngày m§i mª m¡t

chi‰n cu¶c lùa ta bay

theo ÇÜ©ng bay tang tóc

Nh§ låi trong Çêm nay

tØ ngôi trÜ©ng thÖ Ãu

nh§ m¥t tØng ông thÀy

nh§ ch‡ ngÒi cuÓi l§p

. . . . . . . .

Nh§ låi trong Çêm nay

gi»a ch‡ ngÒi rÃt lå

t¿ hÕi: Ta là ai?

Làm gì trong quá khÙ?

mË già gi© dåt trôi

v® con còn thÃt låc!

( nh§ låi trong Çêm nay)

Tâm trång chung cûa ngÜ©i tÎ nån là thÜÖng nh§ quê hÜÖng:

chia nhau buÒn kÈ không nhà

em, Çêm nÜ§c m¡t, ta th© thÅn hôm

tóc mŠm lånh buÓt môi hôn

vÀng træng cuÓi tháng cÛng vàng nhÜ em

em thu vóc Óm âm thÀm

mÖ quê hÜÖng cÛ, khêu lÀm gi†ng xÜa

. . . . . . . . . . . .

thôi Çành ,thôi cÓ thôi quên

núi sông Çã khuÃt, Ç©i vong thân còn

(thÖ ª costa mesa)

ñêm Træng nh§ Sàigòn là m¶t bài thÖ løc bát Çiêu luyŒn:

ñêm vŠ theo v‰t xe læn,

Tôi træng viÍn xÙ hÒn thanh niên vàng

Tim tôi Çèn th¡p hai hàng

Låc nhau cuÓi phÓ sÜÖng quàng cÕ cây

. . . . . . . . .

Nh§ em kim chi khÙu tình

TrÜa ngoan l§p h†c, chiŠu lành khóm tre

Nh§ mÜa buÒn kh¡p ThÎ Nghè

N¡ng TrÜÖng Minh Giäng trÜa hè T¿ Do.. .

Nh»ng ngÜ©i tÎ nån Çã cÓ g¡ng hòa ÇÒng v§i khung cänh m§i nhÜng bao gi© h† cÛng cäm thÃy låc loài, tûi nhøc vì nghï mình là kÈ chi‰n båi, là thân Çào ngÛ:

chào bu°i sáng, chào bu°i sáng

h«i tÃt cä m†i anh em

tôi Çang tÆp tành, tôi Çang cÓ g¡ng

Çang t¿ bôi xóa mình

Çang cÓ làm quen

trong m¶t xÙ sª xa lå

nhÜng Çã chÎu dung chÃp tôi

m¶t tên Çào ngÛ

m¶t tên phän b¶i quê hÜÖng

( chào bu°i sáng)

Cái sÀu lÜu Çày là m¶t cái sÀu dai d£ng, nó tàn phá tâm hÒn và th‹ xác thi nhân

Hôm nay tôi muÓn bi‰t

tôi là kÈ nào Çây?

hÒn sao ÇÀy xác ch‰t

lòng sao Çày bóng cây

tim sao cuÒng máu xi‰t

ng¿c sao Çày hÖi cay

Hôm nay tôi muÓn bi‰t

ngày sao Çày ti‰ng than

Çêm sao Çày ti‰ng khóc

Tình sao Çày dÓi gian

. . . . . . . .

Tôi, buÒn nhÜ t° quÓc

tôi, bên b© Çåi dÜÖng

ngày mai tôi dÅu ch‰t

cÛng chÜa tan hÒn buÒn

( gánh sÀu tôi muôn næm)

Trong n‡i sÀu nh§ quê hÜÖng, còn có niŠm xót thÜÖng mË cha, v® con còn ª låi bên kia trùng dÜÖng:

mË n¢m l¥ng lë trong khuya

l¡ng nghe bi‹n d¶i, l©i thì thÀm quên

xÜÖng tàn m¶t rúm chÜa yên

cÓ lay l¡t sÓng Ç‹ ÇŠn l‡i con

(thÃy bình minh trên sa måc utah nh§ mË già)

mË ta nhÜ bóng cây

chiŠu nay, ta b‡ng thÃy

con ta nhÜ làn mây

ngoài tr©i cÖn bão dÃy. . .

ta Ç‹ låi cho em

m¶t gia tài nÜ§c m¡t

sau mÜ©i næm yêu thÜÖng

em: b¶ xÜÖng còm cõi

liŒu còn Çôi tay thÖm

nuôi gìùm ta lÛ trÈ. . .

liŒu còn v»ng Çôi chân

cho mË ta theo ké

. . . . . . .

mË ta nhÜ bóng cây

ta, cÛng chiŠu s¡p t¡t

con ta nhÜ làn mây

ta c†ng bèo cuÓi sông

ta gºi xác nÖi Çây

hÒn së vŠ cÓ xÙ

em ª Çâu Çêm nay

có kÈ nào.. . gõ cºa?

(vŠ t. ch)

Du Tº Lê Çã lên ti‰ng tÓ cáo c¶ng sän gi‰t håi nhân dân, và làm cho Ç©i sÓng nhân dân ngày càng thêm cÖ c¿c:

Khi ª Çây m§i chiŠu

quê hÜÖng tôi Çã sáng

bu°i sáng, không áo quÀn

bu°i sáng không mi‰ng bánh

bu°i sáng cÓ nuÓt trôi

træm ngàn Çe d†a m§i

Khi ª Çây m§i chiŠu

quê hÜÖng tôi Çã sáng

- ch‰t rÒi trong nhà ngøc

lãnh vŠ không nguyên vËn

Khi ª Çây m§i chiŠu

quê hÜÖng tôi Çã sáng

bu°i sáng con mÃt cha

bu°i sáng bà mÃt cháu

bu‡i sáng v® mÃt chÒng

bu°i sáng Çày công an

bu°i sáng ÇÀycán b¶

( bu°i sáng quê hÜÖng tôi)

Cu¶c chi‰n tranh, cu¶c thÃt trÆn 1975, và nh»ng ngày tù Çày Çã æn sâu m¶t niŠm cay Ç¡ng trong lòng thi nhân:

ra tù mÃt v® con quay m¥t

( Nhìn nhau ch®t thÃy ra sông núi, 1991)

Vì c¶ng sän mà Du Tº Lê cùng hàng træm ngàn ngÜ©i ViŒt Nam Çã bÕ xÙ ra Çi liŠu thân trên bi‹n cä Ç‹ tìm t¿ do. Du Tº Lê Çã tâm s¿ v§i ngÜ©i bån ngoåi quÓc:

Anh nghe gì v†ng låi?

Bên kia thái bình dÜÖng

tØ vùng tæm tÓi Çó

Ba næm vùng bi‹n Ãy

ba næm vùng ñông Á

ai Ç‰m? Bao tù ÇÀy.

Hãy hình dung h¶ tôi

xác trÈ v»a nhÜ vôi

NhÜng h† vÅn ra Çi

dù nhân gian ngoänh m¥t

nhÜng h† vÅn an nhiên

ném thân vào cõi ch‰t

Çã không còn m†c n»a

nên ch£ng còn cách khác

( bình minh nhân loåi m§i)

ThÖ cûa Du Tº Lê mang tính chÃt Çau kh° pha lÅn trào phúng.

cám Ön

cám Ön Pendleton

Çã cho ta nh»ng chi‰c quÀn chi‰c áo

r¶ng nhÜ nh»ng chi‰c bao bÓ

nh»ng chi‰c áo Çôi khi m¥c vào khÕi m¥c quÀn n»a

hay nh»ng chi‰c quÀn Çôi khi m¥c vào khÕi cÀn m¥c áo

tuy nhiên

ta vÅn hân hoan và súng sính Çi låi

có sao Çâu

cám Ön

cäm Ön Pendleton

Çã cho ta nh»ng b»a æn sáng

nh»ng b»a æn sáng nh†c nh¢n buÒn thäm

bªi ta Çã phäi làm Çuôi

mà cái Çuôi thì luôn luôn quá dài uÓn cong Çôi khi

cho ta liên tÜªng t§i quê hÜÖng ta cÛng cong hình ch» S

(thÖ vi‰t tØ camp Pendleton)

ThÖ cûa Du Tº Lê là ti‰ng thÖ bi thi‰t. Bài thÖ Khi tôi ch‰t hãy Çem tôi ra bi‹n là bài thÖ cäm Ç¶ng nhÃt, và là bài thÖ hay nhÃt cûa Du Tº Lê, cÛng là m¶t trong nh»ng bài thÖ hay nhÃt cûa væn h†c ViŒt Nam hiŒn Çåi:

Khi tôi ch‰t, hãy Çem tôi ra bi‹n

vùi ÇÃt lå thÎt xÜÖng e khó rã

hÒn không Çi , sao trª låi quê nhà

Khi tôi ch‰t, hãy Çem tôi ra bi‹n

nÜ§`c ngÜ®c dòng së Çäy xác trôi Çi

bên kia bi‹n là quê hÜÖng tôi Çó

r¥ng tre xÜa muôn tu°i vÅn xanh rì

Khi tôi ch‰t, hãy Çem tôi ta bi‹n

và nh§ ÇØng v¶i vuÓt m¡t cho ai

cho tôi hÜ§ng v†ng quê tôi lÀn cuÓi

bi‰t Çâu chØng xác tôi ch£ng Ç‰n nÖi. . .

ThÖ Du Tº Lê tiêu bi‹u cho væn h†c ViŒt Nam th©i 1954-1975, và cÛng Çåi diŒn cho ti‰ng thÖ lÜu Çày cûa ngÜ©i ViŒt häi ngoåi.

NguyÍn Thiên Thø

( LICH S± VˆN HOC VIT NAM)