SÖn Trung

NgÜ©i dân ViŒt Nam nói chung và ngÜ©i Hu‰ nói riêng không bao gi© quên ÇÜ®c Têt mÆu thân, m¶t cái T‰t ÇÀy máu lºa và tang tóc do c¶ng sän gây nên.

ñÃy là m¶t s¿ kiŒn lÎch sº hi‹n nhiên mà chúng ta không nhiŠu thì ít cÛng Çã là nån nhân, chÙng nhân.. .

I.NGUYÊN NHÂN :
Cu¶c chi‰n tåi ViŒt Nam ngày càng gia tæng khÓc liŒt. Ta có th‹ nói Çó là m¶tcu¶c chi‰n tranh th‰ gi§i bªi vì Çã có nhiŠu nܧc tham gia nhÜ Liên Xô, Trung quÓc, MÏ.
    1.Næm 1960 , c¶ng sän d¿ng lên M¥t TrÆn Giäi Phóng và gây nên m¶t cu¶c chi‰n tranh m§i tåi miŠn Nam. CuÓi næm 1961, MÏ Çem quân vào ViŒt Nam, 1965, MÏ oanh tåc B¡c ViŒt. Phía c¶ng sän cÛng ÇÜ®c Liên Xô , Trung c¶ng và các nܧc khác ûng h¶ vÛ khí, tiŠn båc và binh sï. Do Çó, CS phän công, trä Çûa.

2.Trong khoäng næm 1965, MÏ Çã Çàm phán v§i Liên Xô và Trung quÓc. Trong lúc này, MÏ cÛng muÓn Çàm phán v§i B¡c ViŒt. Næm 1966, ñåi sÙ MÏ Henry Byrobe g¥p lãnh s¿ B¡c ViŒt VÛ H»u Bình tåi NgÜ«ng Quang, Mi‰n ñiŒn. N‡ l¿c này thÃt båi. MÏ låi nh© nhà ngoåi giao Canada là Chester Ronning, rÒi låi nh© Janusz Lewandoski, thành viên Ba lan trong U› h¶i giám sát quÓc t‰, và Çåi sÙ Y là Giovanni D’ Orlandi làm trung gian (1).

ThÃy càng cÜ©ng quÓc Çã dàn x‰p, và nhÃt là thÃy ÇÜ®c š hܧng cûa MÏ là rút lui khÕi chi‰n tranh ViŒt Nam, C¶ng sän ViŒt Nam quy‰t ÇÎnh mª nh»ng cu¶c tÃn công månh Ç‹ giành lÃy nh»ng th¡ng l®i trên bàn h¶i nghj. Do Çó, trong khoäng 1967, c¶ng sän Çã mª nhiŠu cu¶c tÃn công miŠn Nam. Sau vø mÆu thân, ngày 3-5-1968, MÏ và B¡c ViŒt quy‰t Çinh lÃy Paris làm ÇÎa Çi‹m thÜÖng nghÎ vŠ ViŒt Nam.

II. DI•N TI�N CUÔC CHI�N .

    1.Tình hình toàn miŠn nam trܧc t‰t mÆu thân ( 1968 ).

ñÀu næm 1967, c¶ng sän Çã có k‰ hoåch tÃn công miŠn nam, và h† g†i Çó là k‰ hoåch T°ng công kích, T°ng Khªi nghïa. Nghi quy‰t 13 tháng 3- 1967 cûa trung ÜÖng Çäng kêu g†i :ñÒng khªi Ç‹ giành th¡ng l®i quy‰t ÇÎnh trong th©i gian càng ng¡n càng tÓt. ‘ (2)

Khoäng cuÓi næm 1967, quân Ƕi MÏ và ViŒt Nam Çã b¡t ÇÜ®c nhiŠu tài liŒu kêu g†i t°ng tÃn công kh¡p miŠn nam.

CuÓi næm 1967, c¶ng sän mª chi‰n dÎch Çông xuân, tÃn công vào l¿c lÜ®ng ViŒt Nam và ÇÒng minh : L¶c Ninh ( Bình Long ),Dakto ( Kontum ),

CÒn Tiên ( Quäng TrÎ ). ñ¥c biŒt cu¶c tÃn công vào Khe Sanh tØ tháng 4-1967 , ViŒt c¶ng muÓn bi‰n nó thành m¶t ñiŒn Biên phû thÙ hai .

Trong lúc này, nhân dÎp T‰t mÆu thân, c¶ng sän ÇÜa ÇŠ nghÎ ngÜng chi‰n trong 36 gi© k‹ tØ Çêm giao thØa ( 30-1-1968 ) ,ViŒt Nam c¶ng hòa ÇÒng š ngÜng b¡n. Các binh sï VNCH ÇÜ®c nghÌ phép gÀn m¶t nºa.

    2.Cu¶c tÃn công toàn miŠn nam .

Lúc 12 gi© 35,ngày thÙ ba 30-1-1968, c¶ng sän phát Ƕng cu¶c tÃn công trên toàn miŠn nam. Vì lÎch ª hai miŠn B¡c Nam khác nhau, miŠn B¡c æn t‰t trܧc miŠn Nam m¶t ngày ñêm giao thØa Hà Nôi là ngày 29-1 dÜÖng lÎch, còn Çêm giao thØa miŠn Nam là ngày 30-1-1968 , cho nên c¶ng sän quân khu 5 (Nha Trang, Quy NhÖn,Cao Nguyên ) Çã n° súng trܧc 24 gi© .

C¶ng sän Çã tung 97 ti‹u Çoàn và 18 Çåi Ƕi biŒt lÆp, quân sÓ t°ng c¶ng khoäng 84 ngàn , so v§i quân VNCH và ÇÒng minh là 88.400 ngÜ©i, tÃn công 25 trong sÓ 44 tÌnh lÎ, 5 trong sÓ 6 thành phÓ l§n, 64 trong 242 quÆn lÎ cùng 50 xã Ãp cûa VNCH , còn 19 tÌnh chÌ bÎ pháo kích hay quÃy rÓi (3). Hai thành phÓ Hu‰ và Sài gòn là tr†ng Çi‹m cûa cu¶c tÃn công.

    3.Cu¶c tÃn công Hu‰.

Tåi ThØa Thiên,CS chi‰m cæn cÙ A shau næm 1966, và tØ Çó trª thành cæn cÙ c¶ng sän, và bàn Çåp tÃn công Hu‰.
Lãnh Çåo m¥t trÆn Hu‰ gÒm 4 tên c¶ng sän g¶c :
Tܧng TrÀn Væn Quang , chÌ huy t°ng quát.
Chính ûy : Lê Chܪng.
Tܧng Nam Long, ÇiŠu quân.
ñåi tá Lê Minh,ÇiŠu quân. (4)

C¶ng sän tÃn công Hu‰ vào Çêm mÒng m¶t t‰t, sáng mÒng hai tÙc ngày 31 -1-1968 lúc 3gi©40 phút. C¶ng sän chia làm hai cánh quân.

Cánh phía b¡c ( tä ngån sông HÜÖng ) là ñoàn 6 gÒm các ti‹u Çoàn K1, K2,K6 và ti‹u Çoàn 12 Ç¥c công, Çánh b¶ tÜ lŒnh sÜ Çoàn 1 b¶ binh, phi trÜ©ng Tây l¶c, ñåi n¶i.

Cánh phía nam (h»u ngån sông HÜÖng ) ñoàn 5 gÒm ti‹u Çoàn K4A, K4B, K10 và ti‹u Çoàn 21 Ç¥c công cùng Çi v§i các l¿c lÜ®ng cûa thành ǶI Hu‰ së tÃn công các cÖ sª hành chánh phía nam. Ngoài ñoàn 5 và 6 , c¶ng sän còn có ÇÖn vÎ trØ bÎ là Çoàn 9 gÒm hai ti‹u Çoàn 418 và 419 së dàn quân tåi tây b¡c thành phÓ. Ngoài ra còn có m¶t Çon vÎ có bí danh là ñÜ©ng 12 tØ phía tây ljn ti‰p t‰ Çån dÜ®c và täi thÜÖng.(5 )

C¶ng quân tÃn công Hu‰ vào lúc 3 gi© 40 phút Çêm mÒng m¶t t‰t.

Ngày mÒng 2 t‰t, c¶ng sän Çã chi‰n Çåi n¶i, ch® ñông Ba, Gia H¶i ,khu chùa TØ ñàm, Phú Cam , B‰n Ng¿ và các miŠn lân cÆn. Tuy nhiên, c¶ng sän không chi‰m ÇÜ®c ÇÒn Mang Cá, là bän doanh cûa b¶ TÜ lŒnh sÜ Çoàn 1, cÖ quan MACV ,b¶ chÌ huy ti‹u khu ThØa Thiên, Çài phát thanh, trÜ©ng Ki‹u mÅu và cÀu tàu Häi quân.

Ngày hôm sau, chi‰n Çoàn 1 dù gÒm hai ti‹u Çoàn 2 và 7 cùng chi Çoàn 3/7 Thi‰t kÎ Çã tØ phía b¡c ti‰n vào giäi tÕa Hu‰. ChiŠu mÒng 4 t‰t ( 2-2-68), ti‹u Çoàn 9 dù ÇÜ®c tr¿c thæng vÆn tØ Quäng trÎ tæng cÜ©ng chi‰n Çoàn 1 dù. ñ‰n ngày 12-2, chi‰n Çoàn A Thûy quân løc chi‰n thay th‰ chi‰n Çoàn 1 dù.

Quân Ƕi MÏ tØ Phú Bài Çã vào Hu‰ ti‰p viŒn cho trø sª MACV. Ngày 19-2, chi‰n dÎch Sóng ThÀn cûa quân l¿c VNCH và ñÒng Minh b¡t Çàu. Quân c¶ng sän cÓ thû thành n¶i .Ngày 22-2, quân ta tæng cÜ©ng ti‹u Çoàn 21 và 39 BiŒt Ƕng quân.Ngày 25-2, c¶ng quân Çã im ti‰ng súng khi BiŒt Ƕng quân chi‰m khu Gia H¶i.

III . T˜NG K�T CHI�N CU¶C :

Theo Douglas. C¶ng sän Çã huy Ƕng 16 ti‹u Çoàn, v§I quân sÓ khoäng 12 ngàn trong khi quân l¿c VNCH và ÇÒng minh có 14 ti‹u Çoàn chi‰n Çãu tåi Hu‰ (6). L¿c lÜ®ng c¶ng sän ª ven biên và phía tây thành phÓ, còn l¿c lÜ®ng VNCH và ÇÒng minh gi» ba m¥t còn låi k‹ cä b© phía nam sông HÜÖng.

Quân Ƕi ViŒt Nam và ÇÒng minh dùng phi cÖ, tr†ng pháo tÃn công các cÙ Çi‹m c¶ng sän. Quân công sän cÓ thû trong tØng nhà, chúng phá tÜÖng Çi xuyên nhà này qua nhà khác, nhÃt là chúng cÓ bám thành n¶i vì chúng bi‰t quân ta ÇÆp chu¶t s® b‹ ÇÒ.

ñ‰n tuÀn lÍ thÙ ba, quân VNCH và ÇÒng minh Çã xiŠt ch¥t vòng vây quanh Hu‰. Ngày 22, quân c¶ng sän b¡t ÇÀu rút lui, chÌ Ç‹ låi m¶t sÓ quân cÀm c¿ .Sáng 24-2,binh sï sÜ Çoàn 1 b¶ binh hå ng†n cÖ CS ª thành n¶i Çã treo suÓt 24 ngày trܧc Çó. Ngày 25, quân ta chi‰m ÇÜ®c khu Gia H¶i , Hu‰ Çã ÇÜ®c t¿ do. Tuy nhiên vÅn còn Çøng Ƕ lÈ tÈ ª ngoåi ô.

C¶ng quân chi‰m Hu‰ tØ sáng 31-1 cho ljn ngày 25-2, t°ng c¶ng là 26 ngày nhân dân Hu‰ phäi sÓng trong cänh máu lºa hãi hùng.

Bên c¶ng sän có 2500 quân bÎ gi‰t, 2500 bÎ thÜÖng. Bên VNCH và ÇÒng minh có 375 ngÜ©i tº trÆn. (7)

IV . T¶I ÁC CÑA C¶NG S�N .

Hu‰ là tr†ng tâm cu¶c chi‰n cho nên c¶ng sän Çã ÇÜa vào Çây gÃp Çôi quân sÓ ª Sàigon. C¶ng sän âm mÜu chi‰m Çóng Huê lâu dài vì ª Çây gÀn phía b¡c mà xa thû Çô Sàigon.

C¶ng sän luôn luôn gian trá và tàn ác. Trong gÀn m¶t tháng chi‰m Çóng Hu‰, chúng Çã gây ra bao tôi ác tày tr©i.

    1. C¶ng sän Çã gây thiŒt håi vÆt chÃt cho ÇÒng bào .

ChÜa có tài liŒu nào cho bi‰t t°n thÃt vÆt chÃt ª Hu‰ lên ljn bao triêu,bao t› mÏ kim. NhÜng c¶ng sän tÃn công kh¡p nÖi, chúng phá tÜ©ng,phá nhà làm hào giao thông, chúng ÇÜa chi‰n tranh vào nÖi dân chúng ª, chúng b¡n phá nhà dân chúng, chùa chiŠn, nhà th© ,ÇŠn Çài,læng mi‰u .. . khi‰n cho nÖi nào cÛng bÓc cháy, nÖi nào cÛng søp Ç° thäm thÜÖng .

    2. CS làm cho Ç©i sÓng dân chúng khÓn kh°.

Dân chúng miŠn Trung xÜa nay vÅn nghèo kh°, xÙ Hu‰ không có kinh t‰ phÒn thÎnh, không có nông nghiŒp thuÆn l®i nhÜ miŠn Nam, cho nên sau cu¶c chi‰n,nhà tan cºa nát, dân chúng l§p bÎ thÜÖng, l§p mÃt tiŠn båc, lúa gåo cho nên chính phû phäi ra sÙc cÙu tr®. Chính phû Çã phäi lÆp k‰ hoåch 90 ngày cÙu tr®, ÇÜa th¿c phÄnm, quÀn áo, thuÓc men, chæn màn,nÖi tåm trú cho khoäng 116 ngàn dân tÎ nån ( trong t°ng sÓ 160 ngàn dân thành phÓ Hu‰ ). Cho ljn cuÓi næm thì tình hình Çã tÜÖng ÇÓi °n ÇÎnh. (8)

    3. C¶ng sän tiêu hûy væn hóa dân t¶c .

TØ 1945 , c¶ng sän Çã ra sÙc hûy diŒt væn hóa dân t¶c. Chúng b¡t ta Çào x§i mÒ mä t° tiên, chúng phá chùa chiŠn, Çình mi‰u,nhà th© ,chúng nghiêm cÃm tôn giáo, chúng lÃy các cÖ sª tôn giáo và væn hóa làm ûy ban,trÜ©ng h†c ,h®p tác xã, kho lÜÖng th¿c. . .

Trong th©i kháng chi‰n, chúng còn dª Çình, chùa làm cÀu cÓng, ÇÜ©ng sá. Sau 1975, chúng ngang nhiên lÃy hoành phi câu ÇÓi trong cung ÇiŒn làm chuÒng heo. Trong t‰t mÆu thân, chúng Çóng quân tåi thành n¶i , Çem chi‰n tranh vào dân chúng , chúng lÃy thành n¶i làm cæn cÙ chÓng låi quân Ƕi quÓc gia, chúng muÓn dùng chi‰n tranh Ç‹ tiêu hûy lâu Çài cung ÇiŒn,là cái mà chúng g†i là tàn tích phong ki‰n, khi‰n cho nÖi Çây có nhiŠu bäo vÆt Çã bÎ tan nát .

M¶t nhà væn quê ª Hu‰ vŠ Hu‰ æn t‰t Çã ghi låi nh»ng hình änh bi thÜÖng cûa m¶t Hu‰ tan nát vì khói lºa mà chánh phåm là c¶ng sän :

. ,. .Thành n¶i c° kính., di tích cuÓi cùng cûa m¶t th©i lÎch sº, v§i nh»ng cành vàng ÇiŒn ng†c, v§i nh»ng chi‰c bình b¢ng sú Çi‹m hoa xÜa c° hàng træm Ç©i vua,v§i nh»ng chi‰c ngai vàng bÕ không n»a. . .Thôi, súng Nga sô,TiŒp kh¡c, súng MÏ Çãsan b¢ng, dåp nát m¶t thành phÓ c° kính cûa lÎch sº. Không bao gi© còn d¿ng låi ÇÜ®c n»a. (9). .

M¶t chi‰n binh VNCH trong trÆn Çánh tåi thành n¶i dã ghi nhÆn hình änh Çau thÜÖng cûa c¿u kinh Çô Hu‰ dܧi cÖn bom Çån chi‰n tranh do c¶ng sän gây nên :

Ÿ Hu‰ cháy,gåch Bát tràng, ngói âm dÜÖng, tÜ®ng Di låc, tÜ®ng Thích Ca, Kim cang, ThiŒn ác, l§p rêu trên viên Çá , trÜ©ng thành cây ki‹ng trÒng tØ Ç©i Gia Long, Khäi ñÎnh. . . TÃt cä chúng nó ÇŠu có linh hÒn, không phäi là ÇÃt, là Çá, là cây thuÀn túy, chúng có k› niŒm, trong lòng chúng là v‰t tích hoài hoài mà chúng ta nh§. ñó là c°ng thành Decoux Çã Çi qua, Çó là Phú væn lâu nÖi xܧng danh nh»ng ngÜ©i thi LJ ,này cung cûa vua, lÀu hoàng hÆu, con ÇÜ©ng Çi có mái Ç‹ ÇÜa hÆu vŠ cung son. . . Hu‰ rên tØng ti‰ng não nùng, ti‰ng rên la gào thét cûa nh»ng mái cung ÇiŒn, cûa nh»ng hàng cºa s° trên ng†n lÀu Ng† môn. Vong linh tiŠn nhân còn có nÖi Çây ? Không còn ai! ChÌ còn bÙc tÜ®ng Çá Çæm chiêu nhìn ra m¶t sân chÀu bÎ trÓc ngÜ®c. (10)

    4. C¶ng sän phåm t¶i diŒt chûng.

C¶ng sän thÜ©ng xuyên sát håi và khûng bÓ dân chúng. TØ 1945 ljn nay,lúc nào c¶ng sän cÛng xº tº , bÕ tù , ám sát , pháo kích, giÆt mìn. . .gây thiŒt håi sinh mång dân chúng.

Trong vø mÆu thân, c¶ng sän låi hiŒn nguyên hình qu› d» khát máu :

-Chúng b¡n vào Çám Çông chåy trÓn, bÃt k‹ ngÜ©i già, Çàn bà, trÈ thÖ.

-Chúng Çã lÆp danh sách nh»ng ngÜ©i làm viŒc cho chính quyŠn quÓc gia và MÏ,và khi chúng vào Hu‰, chúng ljn tØng nhà lùng b¡t và gi‰t cho dù nh»ng ngÜ©i này chÌ là th® thuyŠn hay nhân viên phøc dÎch. Chúng gán cho h† t¶i danh là ‘thành phÀn båo quyŠn và phän cách mång ‘ , ‘ kÈ thù cûa nhân dân ‘ Sø kiŒn này chÙng tÕ chúng có ÇÜ©ng lÓi chính sách chÙ không phäi do thù cá nhân. NhÛng sinh viên nhÜ NguyÍn ñ¡c Xuân, Hoàng Phû Ng†c Phan, Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng. . . Çã là nh»ng tay khát máu .

-Chúng Çã gi‰t håi nhân dân dù nh»ng ngÜ©i này không ª trong chính quyŠn, quân Ƕi hay sª MÏ. ñó là các giáo sÜ, sinh viên , tu sï nhÜ ông Stephen Miller, m¶t nhà báo, bác sï ngÜ©i ñÙc Horst Gunther Krainick dåy tåi Çåi h†c Y khoa Hu‰, hai linh møc ngÜ©I Pháp, và linh møc Bºu ñông là m¶t ngÜ©i Çã treo änh ông HÒ trong nhà,và nuôi dÜ«ng c¶ng sän ( 11 ) . Chúng gi‰t bÃt cÙ ngØÖi nào chúng không Üa thích nhÜ ông Võ Thành Minh, ngØÖi Çã th°i sáo bên hÒ Leman trong h¶i nghÎ Geneve 1954 ,và bÃt cÙ ngÜ©i nào không tuân lŒnh chúng cÀm súng,täi Çån hay Çãu tÓ ÇÒng bào .

-Chúng chôn sÓng ngÜ©i , Çánh dÆp tàn nhÅn ,trói hàng xâu låi v§i nhau trܧc khi gi‰t, chúng sát håi cä Çàn bà mang thai. NhiŠu nhân chÙng Çã nghe c¶ng sän tra tÃn Çánh ÇÆp, Çã nghe ti‰ng van xin, Çã nghe ti‰ng la thét hãi hùng, chÙng tÕ nh»ng nån nhân này không phäi ch‰t vì tên bay Çån låc.

Sau khi c¶ng sän rút lui khÕi thành phÓ Hu‰, ÇÒng bào ta Ç° Çi kh¡p nÖi tìm ki‰m ngØÖi thân .H† Çã Çào x§i nh»ng Çám ÇÃt m§i và Çã tìm thÃy nh»ng nÃm m¶ tÆp th‹ trong Çó có thân nhân mình.

Steward Harris m¶t ngÜ©i Anh Çã ljn Hu‰ ngay sau khi Hu‰ ngÜng ti‰ng súng Ç‹ ÇiŠu tra vŠ thäm sát mÆu thân.

Ông vi‰t :

Vào m¶t bu°i chiŠu n¡ng ÇËp , tåi m¶t thung lÛng xanh cÕ ª vùng Nam Hòa, cách phía nam Hu‰ 10 d¥m, tôi cùng chuÄn úy Ostara, m¶t cÓ vÃn quân s¿ cûa VNCH, ÇÙng trên sÜ©n ÇÒi ÇÀy nh»ng l‡ vØa m§i Çào. Dܧi chân ÇÒi là nh»ng tÃm chi‰u phû trên båt nylon. Ostara lÆt chi‰u lên, tôi thÃy hai xác ngÜ©i , tay h† bÎ trói phía trên cùi chõ, giÆt ngÜ®c vŠ phía sau. Nån nhân bÎ b¡n vŠ phía sau ÇÀu ,Çån tr° ra Çàng miŒng. Khó mà nhÆn diŒn Ç܆c nån nhân. Ngày hôm trܧc, 27 ngÜ©i Çàn bà trong làng Çã vác cuÓc chim Çi Çào x§i ki‰m xác chÒng con h† ª m¶t nÖi cách làng ba d¥m, sau khi nghe nói có ngÜ©I nghe ti‰ng Çào x§i ÇÃt Çá ª cånh con ÇÜ©ng mà ViŒt c¶ng Çã Çi qua Ç‹ ljn Hu‰. ViŒt c¶ng Çã b¡t Çi 27 ngÜ©i, trong Çó có vài ngÜ©i là viên chÙc trong làng , m¶t sÓ là thanh thi‰u niên Ç‹ làm phu khuân vác, hay Ç‹ sung vào b¶ Ƕi cûa chúng.

Bob Kelly, m¶t cÓ vÃn cao cÃp cûa tÌnh ThØa Thiên cho bi‰t, các nån nhân chÌ ÇÖn giän bÎ tòa án nhân dân k‰t t¶i m¶t cách v¶i vã rÒi bÎ xº tº v§i t¶i danh ‘ kÈ thù cûa nhân dân ‘ .H† là nh»ng viên chÙc xã Àp,thÜ©ng là ª cÃp thÃp. M¶t sÓ khác bÎ gi‰t vì h† không còn h»u ích cho ViŒt c¶ng, ho¥c không c¶ng tác v§i chúng. Vài c¶ng tác viên cûa ông Bob Kelly bÎ phanh thây m¶t cách thäm khÓc. Tuy nhiên Bob Kelly cho r¢ng nh»ng ngÜ©I này bÎ ch¥t ra tØng khúc sau khi h† Çã bÎ gi‰t. Nån nhân bÎ trói và bÎ b¡n tØ phíasau ÇÀu.

Ông Kelly Çã giúp Çào x§i tìm xác m¶t nån nhân. Bob Kelly Çã nói v§i ngÜ©i vi‰t bài này m¶t ngÜ©i ViŒt Nam mà ông h¢ng kính tr†ng cho bi‰t m¶t sÓ nån nhân Çã bÎ chôn sÓng.

Trung úy Gregory Sharp, m¶t cÓ vÃn Hoa Kÿ cûa ti‹u Çoàn 21 BiŒt Ƕng quân cho tôi bi‰t hôm 14-3 binh sï cûa ông ta Ǥ tình c© khám phá ra 25 ngôi m¶ m§I trong m¶t nghïa trang ª cách Hu‰ 5 d¥m vŠ hܧng Çông. Trong sÓ nh»ng ngôi m¶ Çó, có 6, 7 nån nhân bÎ chôn ngÆp ljn c° ,ÇÀu nhô lên khÕi m¥t ÇÃt. Theo trung úy Sharp thì hình hài n¥n nhân ch£ng còn nguyên vËn, vì bÎ kên kên và chó tranh nhau xâu xé. Trung úy Sharp cho bi‰t m¶t sÓ nån nhân bÎ b¡n vào ÇÀu , m¶t sÓ khác không bÎ b¡n, mà bÎ chôn sÓng. CÛng theo viên trung úy này, thì ª m¶t vài nÖi ông Çã thÃy nh»ng vŒt kéo trên m¥t cát, nhÜ th‹ nån nhân cÓ bám vào m¥t ÇÃt khi bÎ kéo lê. Ÿ khu tä ngån, 3 sï quan Úc Çã tìm thÃy 7 thi hài trong m¶t hÓ chôn. Nh»ng ngÜ©i này bÎ trói thúc ké và bÎ b¡n tØ phía sau ÇÀu.

Ngay sau khi ljn Hu‰, tôi Çã dùng xe díp Çi chung v§I ba sï quan ViŒt Nam Ç‹ xem xét m¶t vài ÇÎa di‹m Çang khai quÆt tìm ki‰m thji hài nån nhân cûa vø thäm sát. ÑÀu tiên chúng tôi ljn trÜ©ng trung h†c Gia H¶i ª quÆn 2, phía Çông Hu‰. Ÿ Çó ngÜ©I ta tìm thÃy 22 hÓ chôn m§i. M‡i hÓ có tØ 3 ljn 7 nån nhân. Không khí kinh hoàng vÅn baqo trùm khu v¿c này. Các sï quan cho tôi bi‰t, các nån nhân ÇŠu bÎ trói, bÎ b¡n tØ phía sau ÇÀu, ho¥c bÎ chôn sÓng nhÜ ª nh»ng nÖi khác. ( 12)

Louis A. Fanning vi‰t vŠ k‰t quä vø thäm sát mÆu thân nhÜ sau :

Sau khi quân l¿c VNCH và các løc lÜ®ng ÇÒng minh tái chi‰m thành phÓ, dân chúng Hu‰ Çã cÃp tÓc Çi tìm ki‰m nh»ng ngÜ©i bÎ ViŒt c¶ngb¡t Çi trܧc Çó. H† Çã tìm thÃy hàng loåt nh»ng mÒ chôn tÆp th‹ các nån nhân Çó,, gÓm 17 mÒ tÆp th‹ tåi Gia H¶i,12 mÒ tåi chùa Tæng Quang, 3 m¶ ª Bãi Dâu, 20 m¶ ª læng T¿ ñÙc và læng ñÒng Khánh. Cho ljn gi»a næm 1970, ngÜ©i ta tìm thÃy thi th‹ ,hài cÓt cûa khoäng 4000 nån nhân trong cu¶c thäm sát cûa ViŒt c¶ng tåi Hu‰ trong t‰t mÆu thân. ( 13)

NguyÍn ñÙc PhÜong vi‰t :

M¶t nhân chÙng tåi Hu‰ Çã ghi låi nh»ng hành Ƕng sát nhân này nhÜ sau : Tôi Çã thÃy m¶t anh sinh viên y khoa næm thÙ tÜ ª Saì gòn vŠ Hu‰ æn T‰t,n¢m ch‰t phÖi thây trên ÇÜ©ng Hàn Thuyên mãi ljn mÃy ngày sau ngÜ©i nhà m§i dám ÇÜa vŠ chôn trong m¶t khu vÜ©n. Chúng tôi Çã thÃy m¶t ngÜ©i th® sºa xe g¡n máy bÎ b¡n gøc trên ÇÜ©ng Ngô ñÙc K‰ gÀn ch® Xét và chi‰c xe Vespa cûa anh gºi trܧc Çó bÎ sung công. Chúng tôi Çã thÃy m¶t ngÜ©i Çàn bà bán cháo bò mà chúng tôi thÜ©ng g†i vào Ç‹ æn trܧc khi ljn trÜ©ng m‡i sáng, bÎ b¡n ch‰t ngay thŠm nhà cûa bà m¥c dù chÒng con và ngÜ©i mË già‘già ljn Ƕ không th‹ già thêm n»a ‘ Çã khóc lóc van xin. VŠ sau này, chúng tôi còn thÃy hành chøc hÀm chôn ngÜ©i, m‡i hÀm tØ 15, 20 mång ljn 100 ,200 mång.trong sÓ có nh»ng trÈ lên 9 lên 10, trong sÓ có nh»ng ngÜ©i Çàn bà có mang mà khi thân nhân xin khai quÆt lên Ç‹ nhÆn diŒn, ngÜ©i ta thÃy nh»ng th§ thÎt lÀy nhÀy ÇÕ hÕn cùng m¶t ít tóc thÖ trên cái bøng còn dính thòng lòng nh»ng ru¶t phèo Çã bÎ banh r»a nÒng n¥c. Và cÛng vŠ sau này, chúng tôi ÇÜ®c m¶t vÎ sÜ ª gÀn trÜ©ng tru© ng h†c Gia H¶i k‹ låi r¢ng : M¶t Çêm n† lúc 9 gi© ,Ông nghe có nhiŠu ti‰ng chân ngÜ©i Çi bên chùa. HÒi sau Çó tØ 10 gi© ljn 2gi© sáng,không ng§t có ti‰ng kêu khóc than van,xin xÕ là nh»ng ti‰ng ‘h¿ ‘, và ti‰ng ‘ uœch ‘ ,’ ¿c ‘. VÎ sÜ không hŠ nghe m¶t ti‰ng súng n° , nhÜng Çã có hàng træm ngÜ©i ch‰t chung m¶t cái hÀm r¶ng. ‘’ RÒi ljn khi thÃt båi, cùng ÇÜ©ng, c¶ng sän Çã l¶ b¶ m¥t sát nhân v§i nh»ng mÒ chôn tÆp th‹ tåi thành phÓ Hu‰ v§i sÓ nån nhân lên ljn 5000 ngÜ©i.( 14)

Theo Douglas Pike , t°ng c¶ng dân chúng bÎ gi‰t và bÎ b¡t là 5.800 ngÜ©i, hÀu h‰t bÎ gi‰t. Ông Çã thâu thÆp khá ÇÀy Çû hình änh m¶t xÙ Hu‰ bÎ thäm sát:

Cu¶c khai quÆt ÇÀu tiên thi th‹ các nån nhân bÎ c¶ng sän sát håi là ª sân trÜ©ng trung h†c Gia H¶i vào ngày 26 -2. NgÜ©i ta Çã tìm thÃy 170 thi hài ª Çây.
Trong vài tháng sau Çó, ngÜ©i ta Çã khám phá thêm 18 vÎ trí khác chôn dÃu thi hài các nån nhân bÎ VC gi‰t. ñáng k‹ là :
-Chùa Tæng Quang : 76 thi hài.
-Bãi Dâu : 77 thi hài.
-Ch® Thông : khoäng 100 thi hài.
-Læng T¿ ñÙc và ñÒng Khánh: 201 thi hài.
-Thiên Hàm : khoäng 200 thi hài.
-ñÒng Gi : khoäng 100 thi hài.

T°ng c¶ng có khoäng 1200 thi hài Çã ÇÜ®c tìm thÃy trong nh»ng ngôi m¶ tÆp th‹ chôn v¶i vã, che dÃu sÖ sài.

´t nhÃt trong m¶t nºa thi hài nån nhân Çó, ngÜ©i ta thÃy b¢ng chÙng rành rành vŠ cách gi‰t ngÜ©i dã man cûa VC :
-Các nån nhân bÎ trói tay ngÜ®c ra phía sau lÜng, miŒng ÇÀy giÈ, thi hài co qu¡p nhÜng không có v‰t thÜÖng nào ,chÙng tÕ bÎ chôn sÓng.
-SÓ nån nhân còn låi mình mÄy có dÃu thÜÖng tích, nhÜng không th‹ nào quy‰t Çoán là h† bÎ xº b¡n hay bÎ Çån låc trong lúc chi‰n tranh.

Nhóm thi hài quan tr†ng thÙ hai ÇÜ®c tìm thÃy trong bäy tháng ÇÀu næm 1969 ª quÆn Phú ThÙ ( CÒn Cát, Lê Xá tây),HÜÖng Thûy ( Xuân Hòa, Væn DÜÖng ) vào cuÓi tháng ba và tháng tÜ.

ñ‰n tháng 5, ngÜ©i ta tìm thÃy thêm các mÒ chôn ª quÆn V¸nh L¶c,và ljn tháng 7 thì khám phá thêm các m¶ ª vùng Nam Hòa.

SÓ thi hài nån nhân l§n nhÃt ÇÜ®c tìm thÃy trong nhóm này ª quÆn Phú ThÙ) Vïnh LÜu, Lê Xá, Xuân Ô) gÀn b© bi‹n, v§i con sÓ 800 thi hài.

Tåi nh»ng nÖi vØa k‹,nån nhân bÎ trói xâu thành tØng nhóm tØ 10 ljn 20 ngÜ©i. BÎ ÇÜa ljn trܧc miŒng hÓ Çào s¤n, rÒi bÎ b¡n b¢ng súng máy. ThÜ©ng m‡i mÒ chÙa 3 ho¥c 4 xác chung v§i nhau , khi‰n viŒc nhÆn ra tông tích c¿c kÿ khó khæn.

ñ‰n ngày 19-9-1969, 3 cán binh hÒi chánh cho sï quan tình báo cûa L» Çoàn Không vÆn 101 Hoa Kÿ bi‰t vào tháng hai næm 1968, chính h† chÙng ki‰n cänh VC gi‰t hàng træm ngÜ©i ª suÓi ñá Mài, cách phía nam Hu‰ khoäng 10 d¥m. ñây là m¶t vùng hoang dã không ai lui t§i. Toán tìm ki‰m cûa L» Çoàn không vÆn 101 Çã tìm thÃy m¶t sÓ l§n hài cÓt ª Çó.

Qua t°ng h®p các tin tÙc, ngÜ©i ta bi‰t Ç܆c nh»ng gì Çã xäy ra tåi ñá Mài.Vào ngày 5 t‰t tåi quÆn Phú Cam. Khu này có khoäng 40 ngàn dân cÜ, mà 3/ 4 là ngÜ©i công giáo. M¶t sÓ l§n ÇÒng bào dù theo Çåo hay không, lúc Çó cÛng chåy vào nhà th© lánh nån.

M¶t cán b¶ chính trÎ VC ljn nhà th© ra lŒnh cho khoäng 400 ngÜ©I, m¶t sÓ ÇÜ®c g†i Çích danh, m¶t sÓ khác thì ÇÜ®c g†i ra theo diŒn måo ( thí dø thÃy có vÈ thu¶c gi§i trung lÜu giàu có ch£ng hån ) . Viên cán b¶ này nói v§i nhóm ngÜ©i vØa k‹ ,là h† phäi Çi vào ‘vùng giäi phóng’ Ç‹ h†c tÆp trong ba ngày, sau Çó së ÇÜ®c tha vŠ.

H† bi ÇÜa ljn m¶t ngôi chùa cách Çó 9 cây sÓ, nÖi VC Ç¥t b¶ chÌ huy. Có 20 ngÜ©i bÎ g†i ra khÕi nhóm Ç‹ bÎ k‰t t¶i trܧc ’tòa án’. H† bÎ hành quy‰t, và xác ÇÜ®c chôn ngay tåi sân chùa. SÓ nån nhân còn låi ÇÜ®c ÇÜa qua sông, bàn giao cho ÇÖn vÎ VC ÇÎa phÜÖng( có biên nhÆn h£n hoi).

Mãy ngày sau Çó. các nån nhân bÎ dÅn ljn nh»ng vùng xa xôi. Có nh»ng lúc cán b¶ VC thÃy cÀn phäi loåi bÕ các nhân chÙng.Th‰ là các nån nhân bÎ dÅn ljn suÓi ñá Mài Ç‹ bÎ b¡n hay ÇÆp v« s†. Thân xác cûa h† bÎ bÕ m¥c dܧi dòng nܧc chäy suÓt 20 tháng qua. Con sÓ nån nhân này là bao nhiêu khó mà bi‰t ÇÜ®c. Hài cÓt cûa các nån nhân không chì ÇÜ®c tìm thÃy ª bên dòng suÓi, mà trong hëm núi, cách suÓi ñá Mài khoäng 100 met là m¶t bãi ÇÀy s† và xÜÖng ngÜ©i.

Sau này viên chÙc chính quyŠn ÇÎa phÜong cho bi‰t trong sÓ hài cÓt Çó, qua khám nghiŒm,h† Çã xác nhÆn ÇÜ®c hài cÓt cûa 428 ngÜ©i mà VC g†i là ‘ phän cách mång’. Trong sÓ này có 25% là quân nhân ( 2 sï quan,sÓ còn låi là hå sï quan,và binh sï),25% là sinh viên, và 50% còn låi là viên chÙc xã Ãp, công nhân.

ñ‰n tháng 10-1969, sau khi quân l¿c VNCH lùng diŒt h‰t tàn binh VC ª làng Çánh cá LÜÖng Viên, 700 dân làng ª Çây sau 20 tháng im l¥ng vì s® VC trä thù, Çã hܧng dÅn các viên chÙc Çi tìm ki‰m các nån nhân bÎ VC sát håi. Cæn cÙ theo s¿ miêu tä cûa dân làng( không phäi lúc nào cÛng rõ rŒt ), ngÜòi ta ÜÖc lÜ®ng có ít nhÃt là 300 nån nhân ª Phú ThÙ.Và con sÓ có th‹ lên ljn 1000 ngÜ©i.

Cu¶c tìm ki‰m thi hài các nån nhân vÅn chÜa k‰t thúc. N‰u sø ܧc lÜ®ng cûa các viên chÙc tåi Hu‰ khá chính xác, thì vÅn còn gÀn 2000 nån nhân bÎ mÃt tich( sau này ngÜ©i ta bi‰t hÀu h‰t sÓ này Çã bÎ gi‰t).

T°ng sÓ thiŒt håi sau bi‰n cÓ mÆu thân Çܶc ܧc lÜ®ng nhÜ sau:

-T°ng sÓ thÜ©ng dân thÜÖng vong : 7.500 ngÜ©i.
-SÓ bÎ thÜÖng vì chi‰n tranh : 1.900 ngÜ©i.
-SÓ thÜ©ng dân bÎ tº nån vì chi‰n tranh : 844.
-SÓ thi hài tìm thÃy trong Ç®t ÇÀu.,ngay sau khi tái chi‰m Hu‰ : 1.173.
-SÓ thi hài tìm thÃy trong Ç®t 2 ( tåi CÒn Cát tØ tháng 3 ljn tháng 7/68 : 428.
-SÓ hài cÓt tìm thÃy trong Ç®t 4 LÜÖng ViÍn : 300
-Sai sÓ : 100
-SÓ ngÜ©i bÎ mÃt tich vïnh viÍn : 1946
- T°ng sÓ nån nhân bÎ CS sát håi : 4656 ngÜ©i. (15)

V. KÊT LUN :

C¶ng sän Çã rêu rao r¢ng h† Çã g¥t hái nhiŠu th¡ng l®i trong cu¶c tÃn công mÆu thân. Tuy nhiên, v§i chúng ta,vø mÆu thân là m¶t thÃt båi l§n lao cûa c¶ng sän.

    1.Chính trÎ :

C¶ng sän Çã Çánh giá sai låc tinh thÀn dân chúng và binh sï VNCH.
ChÌ m¶t sÓ ít theo c¶ng sän,Ça sÓ là nàm vùng ho¥c thân c¶ng nhÜ Lê væn Häo, m¶t sÓ Çã theo c¶ng sän ra bÜng nay trª vŠ nhÜ NguyÍn ñ¡c Xuân, anh em Hoàng Phû Ng†c Phan,Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng, còn tuyŒt Çåi Ça sÓ thÃy VC là s® hãi, chåy trÓn. Trong t‰t mÆu thân, dân chúng Çã không vùng lên nhÜ c¶ng sän suy tính, và quân Ƕi VNCH dù v§I nºa sÓ quân còn låi vÅn chi‰n Çãu kiên cÜ©ng, chÙ không tan rã nhÜ chúng nghï.

Cu¶c tÃn công mÆu thân v§i chính sách diŒt chûng cûa c¶ng sän chÌ làm cho nhân dân ta kinh s® c¶ng sän, thù ghét c¶ng sän..Trܧc Çây nhân dân miŠn nam m¶t sÓ tin tܪng vào miŒng lÜ«i c¶ng sän, vø mÆu thân Çã làm cho dân chúng thÃy rõ b¶ m¥t th¿c cûa CS. Vø mÆu thân cÛng làm cho dân chúng thÃy tính chÃt xäo quyŒt và Ƕc ác cûa CS.

C¶ng sän nói và làm khác nhau. C¶ng sän kêu g†i ngÜng chi‰n là Ç‹ tÃn công, c¶ng sän kêu g†i Çi h†c tÆp chính trÎ nghïa là bÎ giam cÀm ho¥c bÎ xº tº.

    2.Quân s¿ ;

C¶ng sän có lë Çã Çåt ÇÜ®c y‰u tÓ bÃt ng© . C¶ng sän Çã chi‰m ÇÜ®c Hu‰ và các tÌnh trong mÃy ngày ÇÀu nhÜng h† phäi trä m¶t giá rÃt Ç¡t. GÀn m¶t nûa quân sÓ bÎ ch‰t, bÎ thÜÖng tích và bÎ b¡t , c¶ng sän vô nhân Çåo, không ti‰c máu xÜÖng quân sï và ÇÒng bào . H† b¡t con trai 15, 16 chÜa ljn tu°i Ƕng viên Çi chi‰n trÜ©ng ( mÜ®n tu°i ), xích chân lính vào xe tæng ( 16 ), chi‰m Çóng và tÃn công vào nÖi dân chúng ª, b¡n gi‰t ÇÒng bào vô t¶i.

    3. T° chÙc :

C¶ng sän thiŒt håi nhân mång l§n lao trong cu¶c chi‰n , trên toàn miŠn Nam gÀn 70 ngàn binh sï VC bÎ gi‰t và bÎ b¡t. NhÜng thiŒt håi l§n lao nhÃt là các cÖ sª bí mÆt bÎ l¶ và bÎ triŒt hå.
Chính ngÜ©i CS cÛng Çã cho Çó là m¶t thÃt båi.
Hoàng Væn Hoan vi‰t trong ‘ Gi†t Nܧc M¡t Trong Bi‹n Cä ‘ :
Lê DuÅn Çánh giá sai l¿c lÜ®ng ta và l¿c lÜ®ng ÇÎch trong chi‰n tranh mÆu thân. Quân ta phäi rút lui v§i m¶t s¿ thiŒt håi rÃt n¥ng nŠ vŠ ngÜ©i, vŠ binh l¿c và vÛ khí.

TrÀn Væn Trà trong Nh»ng Ch¥ng ñÜ©ng LÎch Sº cûa B2 Thành ñÒng,K‰t Thúc Cu¶c Chi‰n 30 Næm. :

‘N‰u chúng ta cân nh¡c m¶t cách kÏ lÜ«ng, k‹ cä cán cân l¿c lÜ®ng cûa hai phe, và xác ÇÎnh ÇÜ®c các yêu cÀu m¶t cách chính xác, chi‰n th¡ng cûa ta Çã to hÖn, máu cûa Çäng viên, b¶ Ƕi và nhân dân ta Çã Ç° ít hÖn.’

Bác sï DÜÖng Quÿnh Hoa nói r¢ng T°ng công kích mÆu thân là m¶t sai lÀm nghiêm tr†ng.

M¥c dù nhiŠu tên c¶ng sän bênh v¿c cho thäm sát mÆu thân, Ç° t¶i là do sai lÀm cÃp dܧi, Lê Minh,bí thÜ thành ûy thành phÓ Hu‰ Çã thú nhÆn là rót cu¶c là Çã có nh»ng ngÜ©I bÎ xº lš oan trong chi‰n tranh. Dù lš do th‰ nào thì trách nhiŒm vÅn thu¶c vŠ lãnh Çåo, trong Çó có trách nhiŒm cûa tôi... (17)

Trong các tài liŒu, có lë bÙc thÜ cûa m¶t b¶ Ƕi c¶ng sän Ç‹ låi xÙ Hu‰ là m¶t tác phÄm rÃt có giá trÎ :

Khi tôi ch‰t, tôi muÓn gÓi ÇÀu lên ÇÃt b¡c, dù chân tôi ª miŠn nam. Tôi Çã gây cänh Ç° máu ª thành phÓ này,tôi phäi Ç‹ máu cûa tôi låi Ç‹ hòa cùng giòng máu oan Ùc cûa dân Hu‰, cûa dân t¶c tôi. (18)

C¶ng sän ViŒt Nam cÛng giÓng nhÜ c¶ng sän Liên Xô, Trung quÓc,Kampuchia. . .Çã phåm t¶i diŒt chûng nhÜng ngÜ©i ta không muÓn ÇŠ cÆp ljn h† ngoåi trØ trÜ©ng h®p Pon Pot. NgÜ©i ta làm rùm beng vø tàn sát MÏ Lai, vø m¶t em bé Tây ninh bÎ phÕng vì bom napal , vø NguyÍn Ng†c Loan chïa súng vào ÇÀu m¶t tên c¶ng sän, mà không hŠ ÇŠ cÆp ljn hàng ngàn ngÜ©i bÎ gi‰t , bÎ chôn sÓng trong nh»ng hÀm tÆp th‹ tåi Hu‰. Báo chí quÓc t‰ quä Çã bÃt công và thi‰u khách quan trong khi làm nhiŒm vø truyŠn thông.

Thành phÓ Hu‰ là m¶t thành phÓ rÃt ÇËp,rÃt c° kính., Çã chÙng ki‰nbao thæng trÀm cûa lÎch sº.

Ngày 23 tháng næm næm Ãt dÆu ( 1885), NguyÍn Væn TÜ©ng, Tôn ThÃt Thuy‰t chÓng Pháp nhÜng thÃt båi,rÓt cu¶c binh sï và dân chúng Çã ch‰t rÃt nhiŠu. H¢ng næm,trong Çêm 23 tháng næm, dân chúng thä Çèn trên sông HÜÖng Ç‹ tܪng niŒm binh sï và ÇÒng bào tº nån. Nay, c¶ng sän Çã chi‰m ViŒt Nam, chúng Çã hûy nh»ng dÃu tích t¶i ác cûa chúng, nhÜng chúng không bôi xóa ÇÜ®c v‰t nhÖ cûa chúng muôn næm vÅn tÒn tåi trong lòng nhân dân ViŒt Nam. M‡i khi nghï ljn Hu‰, tôi låi nghï ljn nh»ng ngày kinh Çô thÃt thû næm Ãt dÆu, nh»ng ngày mÆu thân và nh»ng ng†n n‰n ÇÕ trôi trên sông HÜÖng.

Xin hãy th¡p m¶t ng†n n‰n hÒng cho nh»ng vong linh oan khuÃt cûa xÙ Hu‰ !

                                                                                    SÖn Trung
 
 

__________________

CHÚ THíCH

1.NguyÍn ñÙc PhÜÖng, Nh»ng trÆn Çánh lÎch sº trong chi‰n tranh ViŒt Nam 1963-1975,.ñåi Nam ,USA,1993,tr.34.
2. nhÜ trên,tr. 187-189.
3.L¿c lÜ®ng c¶ng sän ÇÜ®c phân phÓi nhÜ sau :Quân khu 1 VNCH : 35 ti‹u Çoàn, 18 Çåi Ƕi.
Quân khu 2 ; 28 ti‹u Çoàn.
Quân khu 3 : 15 ti‹u Çoàn.
Quân khu 4 : 19 ti‹u Çoàn.
19 tÌnh chÌ bÎ uy hi‰p nhË là : Ninh thuÆn, Phú Yên, Phú B°n,Lâm ÇÒng, Quäng ñÙc,Bình Tuy, Tây ninh,Long an,Hæu nghïa, Bình Long,,Phܧc tuy,Phܧc Long, Ki‰n Phong, Ba xuyên,Sa Çec, Châu ÇÓc, An xuyên, ChÜong ThiŒn ,và An giang. NhÜ trên ,tr. 39,189,196.
4.Lê HÜng, Vø thäm sát mÆu thân, Liên mång thông tin chÓng væn hóa vÆn CSVN,bän tin tháng 4, 1998,tr.7.
5.Theo Douglas Pike, trong quy‹n The Terror of Viêt C¶ng, tr.23-39 ,thì l¿c lÜ®ng chính cûa c¶ng sän gÒm tiÍu Çoàn 800 và 802, sau tæng cÜ©ng ti‹u Çoàn 804, quân sÓ 12 ngàn, (LMTT,tr.14. )
6.Theo NguyÍn ñÙc PhÜÖng, tåi Hu‰, quân VNCH có 11 ti‹u Çoàn ,MÏ 4 ti‹u Çoàn Thûy quân løc chi‰n, sÇd,tr. 196.
7.Douglas Pike , LMTT,tr.16.
T°ng k‰t tình hình toàn quÓc,tài liŒu b¶ QuÓc phòng VNCH cho bi‰t tØ 30 tháng 1cho ljn 31-3-1968 :
VNCH : 4954 ch‰t, 15.097 bÎ thÜÖng , 926 mÃt tích.
ñÒng minh : 4124 ch‰t , 19.295 bÎ thÜÖng , 604 mÃt tích.
C¶ng sän : 59.373 ch‰t , ? bÎ thÜÖng , 9.461 tù binh
Dân chúng : 14.300 ch‰t , 24.000 bÎ thÜÖng , 627.000 tÎ nån.
( NguyÍn ñÙc PhÜÖng , sÇd,tr. 197 )
8.Keith William Nolan,Presido Press,tr.183-184 ( LMTT,tr.12.)
9.Nhã Ca, Giäi Khæn Sô Cho Hu‰, ñÃt Lành,Sàigòn, 1971,tr.395.
10. Phan NhÆt Nam, Dãu binh lºa,HiŒn ñåi tái bän ,Saigon,1973,tr. 229.287.
11. Stanley Karnow, Viet Nam a history, The Viking Press,NY,1983,tr.530-531.
12. Steward Harris, An Efficient Massacre , Time,5-4-1968,tr.33. ( LMTT,tr.8-9.)
13. Louis A. Fanning, Betray in Vietnam, Arlington House Publishers,NY,tr.49-50 . LMTT.tr.10.)
14. NguyÍn ñÙc PhÜÖng,sÇd,tr.201-202.
15.Douglas Pike, LMTT,tr. 16-18.
16.Nhã Ca, sÇd,tr.411
17.NguyÍn ñÙc PhÜÖng,sÇd,tr.201-208.
18.Nhã Ca, sÇd, tr.411.