PHAN låC TI�P
và quê hÜÖng viŒt nam
                                        NguyÍn Thiên Thø

        Phan Låc Ti‰p sinh ngày 11 tháng 5 næm 1933 tåi thôn H»u B¢ng, huyŒn Thåch ThÃt, tÌnh SÖn Tây (sau này thành Hà Tây), B¡c ViŒt, thu¶c gia Çình nho phong thanh båch.. Phan Låc Ti‰p xuÃt thân trÜ©ng Häi quân Nha Trang, Çã tØng gi» chÙc vø Håm trܪng, và cÛng có th©i gian Çäm nhiŒm Trܪng phòng Tâm Lš Chi‰n cûa b¶ TÜ LŒnh Häi Quân. Ông di tän sang MÏ næm 1975 cùng v® và bÓn con,  ÇÎnh cÜ tåi San Diego California, Hoa Kÿ. Ông Çã cùng ti‰n sï NguyÍn H»u XÜÖng thành lÆp Ñy Ban Báo Nguy Giúp NgÜ©i VÜ®t Bi‹n trong các chi‰n dÎch v§t ngÜ©i vÜ®t bi‹n. Ñy ban này Çãv§t 3103 thuyŠn nhân, sau h† ÇÜ®c các quÓc gia Âu châu ti‰p nhÆn . Tåi ViŒt Nam, ông Çã xuÃt bän tÆp truyŒn B© Sông Lá Møc, m¶t bút kš chi‰n tranh.

B© Sông Lá Møc là tác phÄm ÇÀu tay cûa Phan Låc Ti‰p, xuÃt bän næm 1969 tåi Sài gòn, và tái bän tåi Hoa Kÿ 1998. PhÀn l§n nh»ng tác phÄm ÇÀu tay chÌ là nh»ng bän nháp, sau m¶t th©i gian,  không ai  ai muÓn nhìn låi và nh¡c ljn nó n»a, ngay cä chính tác giä cûa nó. M¶t sÓ tác phÄm ÇÀu tay låi ÇÜ®c Ƕc giävà tác giä cûa nó trân quš vì Çó là nh»ng mÓi tình ÇÀu tiên rÃt  nên thÖ, rÃt ÇËp Çë. B© Sông Lá Møc cûa Phan Låc Ti‰p ª trong loåi thÙ hai này.
 B© Sông Lá Møc là bút kš chi‰n tranh mà Phan Låc Ti‰p Çã vi‰t b¢ng m¶t tÃm lòng chân thành. Ông Çã chân thành khi vi‰t, chân thành chi‰n Çãu và chân thành khi giÕ nh»ng gi†t lŒ khóc nh»ng ÇÒng Ƕi n¢m xuÓng ( Cái ch‰t cûa m¶t ngÜ©i lính, NiŠm ân hÆn cûa ngôi sao).
B© Sông Lá Møc  cÛng là cái nhìn cûa tác giä vŠ chi‰n tranh. Chi‰n tranh Çã gây ra  s¿ cô ÇÖn cûa nh»ng ngÜ©i v® trÈ, con thÖ, mË già mong Ç®i. . . Ru¶ng vÜ©n bÕ hoang. . S¿ tang thÜÖng, tàn nhÅn vì chi‰n trÆn (RØng bênvanhoc.html kia sông).
Tuy luôn tÆn tøy v§i nhiŒm vø, Çôi khi Phan Låc Ti‰p cÛng cäm thÃy chi‰n tranh kéo dài làm cä mt dân t¶c mŒt mÕi:
 Tôi b‡ng tr¿c nhÆn thÃy s¿ buÒn nän cûa chi‰n tranh. Trong th©i chi‰n, ngÜ©i ta không có quyŠn vŠ minh’ (Nh»ng ngón tay cûa bi‹n)
 Xuyên qua B© Sông Lá Møc  , chúng ta thÃy tinh thÀn chi‰n Çãu anh dÛng , tinh thÀn ÇÒng Ƕi th¡m thi‰t cûa quân Ƕi ViŒt Nam, cùng lòng nhân hÆu cûa tác giä vÓn là m¶t sï quan Çã sát cánh chi‰n ÇÃu bên các ÇÒng Ƕi. Toàn b¶ tÆp truyŒn mang tính cách nhân bän, nói lên cái phi lš cûa chiŠn tranh. Chi‰n tranh không biên cÜÖng, chi‰n tranh Çã tåo ra các vùng xôi ÇÆu, chi‰n tranh Çã ljn tØng xóm làng, vào ngay trÜ©ng h†c ,và vào tØng mái gia Çình khi‰n cho anh em gi‰t nhau ( Mái tóc Ç©i ngÜ©i, Vòng tay cûa ÇÃt).
Chi‰n tranh không phäi chÌ là phøc kích, là hành quân mà còn là mÜu k‰, cåm bÅy thâm Ƕc, ai không kinh nghiŒm thì dÍ chét nhÜ chÖi (Nh»ng con trùng trong lòng ÇÃt mË).
 B© sông lá møc  là cu¶c tranh giành cu¶c sÓng gi»a thiŒn và ác, gi»a c¶ng sän và quÓc gia. Phan Låc Ti‰p cho ta bi‰t trong cu¶c chi‰n tranh quÓc c¶ng, m¶t l§p ngÜ©i phäi ÇÜÖng ÇÀu thÜ©ng xuyên v§i c¶ng sän mà låi phäi sÓng trong cänh khÓn kh°, và gÀn nhÜ bÎ chính quyŠn bÕ rÖi. ñó là nh»ng nghïa quân. Phan Låc Ti‰p Çã thuÆt låi nh»ng ÇiŠu tai nghe m¡t thÃy trong m¶t cu¶c Çi thæm các ÇÒn xa xôi b¢ng giang ÇÌnh:
VØa nhäy lên b©, mÃy ông hi ÇÒng xã Çã ngä mÛ chào. Tôi chào låi và hÕi:
- Sao, có gì lå không mÃy ông?
Ông chû tÎch xã Çáp ‘’dà’’ rÒi nói ti‰p:
Xin m©i vô trong trø sª.
Tôi vØa Çi vØa nhìn vŠ phía trong. Mãy l§p rào këm gai, cÕ m†c cao lÜng chØng ngÜ©i.  .   .Vào trong trø sª, ông chû tÎch xã mª tû gÜÖng lÃy ra bao thuÓc lá, Ç‹ lên bàn m©i, và hô mÃy ngÜ©i lính lÃy nܧc. NŠn ÇÃt Äm, mùi mÓc tØ bÓn phía làm tôi thÃy lành lånh, gai gai.
Tôi nói:
- Lâu d» m§i ghé thæm ông chû tÎch. Dåo này có gì lå không?
Hút m¶t hÖi thuÓc dài, ông ta ti‰p:
-Bây rày tøi nó vŠ quÃy d». ñêm nào cÛng men t§I b¡n lóc chóc, g†i loa om sòm. Tøi tui có trình lên quÆn, ban ÇÀu còn pháo vŠ y‹m tr®, ri‰t rÒi cÛng thÜa và sau chúng cÛng chÌ vÆy thôi, nên im luôn.
- NhÜ vÆy bây gi© vô trong ÇÜ®c không?
Ông chû tÎch hÕi låi tôi:
-Vô Çâu?-
-Thì miŒt quanh ÇÒn này.
-Dà! MÃy ông vô ch¡c ÇÜ®c.Còn nói cho ngay, tØ bÓn næm tháng nay, tøi tôi chÜa dám. NgÜng m¶t lát, ông ti‰p:
-ñây còn khá hÖn. Mãy ÇÙa em Çóng mút trong ÇÀu råch MÏ LÜÖng còn tŒ hÖn nhiŠu n»a. ThiŒt tøi nó kh° h‰t sÙc. .   . .
Qua cánh cºa thép gai, lÓi Çi ch» chi ngoàn ngoèo, rÒi låi m¶t l§p cûa n»a, m§i t§i phía trong. Tôi ÇÙng s»ng låi vì tÃt cä ÇÒn chÌ còn låi ª gi»a sân m¶t cái nhà nhÕ l®p tôn . Mái Çã bÎ Çån b¡n bung, l‡ ch‡, nhìn thÃu thÃy tr©i. Trong lòng nhà, m¶t cái hÀm nhÕ b¢ng xi mæng, m‡i chiŠu khoäng  hai thܧc, làm nÖi cÓ thû và Ç‹ máy truyŠn tin. Còn bao quanh ÇÒn là tÜ©ng ÇÃt. Nh»ng thân cây dØa ken låi, hào chåy quanh ÇÒn lÕng bÕng nh»ng nܧc ngang chân tÜ©ng ÇÃt..
Nh»ng l‡ châu mai cÛng mª ra b¢ng nºa nh»ng thân dØa. CÙ m¶t quäng Ƕ vài chøc thܧc, låi là m¶t cæn lŠu ÇÃt. ñÃt phû û lên bám vào tÜ©ng, æn thÃu vào trong. . .Trên tÜ©ng treo khÄu Garant M1 và mÃy cái khoen l¿u Çån. Tôi hÕi anh nghïa quân:
-CÃt cái Çó làm chi?
-Då Ç‹ nåp vŠ quÆn xin Ç°i trái khác.
VØa lúc Çó ông ÇÒn trܪng tìm t§i. Ông nói thêm:
-Då tøi tôi ª Çây hi‰m quá. NhiŠu khi tøi nó låi gÀn không dám b¡n vì s® h‰t Çån. L¿u Çån phát có sÓ, Ç°i khoen cÛ, lÃy trái m§i. N‰u mÃt khoen phäi làm t© trình, khai báo phiŠn l¡m. . . .
-Sao không xin lãnh thêm?
-Då bi‰t bao gi© m§i ÇÜ®c lïnh, mang gåo nܧc cho tøi tôi còn thi‰u. Hàng tháng chÜa ÇÜ®c ti‰p t‰ m¶t lÀn. Ÿ Çây æn cÖm v§i chao không hàng nºa tháng
 ( 116-123).

Ÿ MÏ ông vÅn ti‰p tøc sáng tác: N‡i Nh§, Cánh Våc LÜng Tr©i , Quê Nhà BÓn MÜÖi Næm Trª Låi .
 Cánh Våc LÜng Tr©i là m¶t tÆp truyŒn ng¡n, Mõ Làng, Hoa Kÿ,  xuÃt bän næm 1991. TruyŒn ÇÀu tiên, Tình sông nghïa bi‹n  và ñêm dài là m¶t vài nét chÃm phá vŠ nh»ng ngày cuÓi cùng cûa miŠn Nam, vŠ kÈ ª ngÜ©i Çi, và tình yêu, m¶t tình yêu l« làng, Çau kh° nhÜng cao thÜ®ng. T© lÎch cÛ  mang chû ÇŠ tù Çày, tình yêu xót xa , và cu¶c sÓng xÙ ngÜ©i. Nºa Çêm træng sáng nói vŠ cu¶c sÓng vÃt vä nÖi xÙ ngÜ©i, vŠ hành trình trên bi‹n cä v§i xác con lånh giá. NgÜ©i bån  vi‰t vŠ tù Çày, vÜ®t bi‹n, Çói, khát, ch‰t chóc trên ghe. Cánh våc lÜng tr©i là tình yêu ViŒt MÏ éo le nhÜng rÃt ÇËp, rÃt cao cä. Chi‰c áo cûa thÀy tôi, NgÜ©i Çàn bà xa lå là nh»ng k› niŒm vŠ gia Çình, vŠ quê hÜÖng. Ta có th‹ nói chû ÇŠ chính cûa toàn b¶ tÆp Cánh Våc LÜng Tr©i là cu¶c sÓng nÖi quê ngÜ©i ÇÃt khách, tâm trång lÜu Çày cûa nh»ng ngÜ©i ViŒt thÃt gia vong quÓc.
N‡i Nh§ cÛng là tÆp bút kš gÒm 17 bài vi‰t, dày 190 trang, Mõ Làng xuÃt bän tåi Hoa Kÿ 1995. CÛng nhÜ hai quy‹n trên, là nh»ng bút kš vŠ chi‰n tranh ViŒt Nam. Chuy‰n công tác cuÓi cùng Çã cho ta bi‰t tình hình cûa m¶t ÇÖn vÌ häi quân tåi ÇÒng b¢ng sông Cºu Long nói riêng và quân l¿c ViŒt Nam nói chung vào th©i gian 1975. ñó là tình trång thi‰u høt ti‰p liŒu,( MÏ Çã c¡t viŒn tr®) mà mÙc cung chÜa ÇÜ®c 40% (15) và Ç¥c biŒt ª nh»ng nÖi n¢m trong lòng ÇÎch, quân ta bÎ áp l¿c n¥ng nŠ (16-19).
Chi‰n tranh là bi Çát, nhÃt là nh»ng ngày cuÓi cùng cûa cuc chi‰n. Ÿ Çâu, chúng ta cÛng thÃy n‡i u uÃt cûa ngÜ©i lính, n‡i Üu tÜ cûa sï quan và n‡i buÒn cûa tác giä.
ñ‹ mª ÇÀu b»a cÖm mà ÇÖn vÎ khoän Çãi phái Çoàn thanh tra, N. Çã nói:.  .   xin quš vÎ dùng tåm b»a cÖm nghèo chÌ có cá và tôm. ñây là món th° sän dÍ ki‰m tåi Çây. Nhà nào cÛng’’ phäi’’ æn cá tôm h‰t. Còn ai bänh l¡m m§i có rau æn, dù là rau muÓng già, hay bÀu, bí, vì nh»ng thÙ này ‘’nhÆp cäng’’ tØ Råch Giá hay Sài gòn. M†i ngÜ©i cùng cÜ©i, nhÜng ngay câu nói t‰u  Ãy, N. cúi xuÓng s¡n mt khúc cá l§n trong mt tô canh, môi cûaN. mím låi , xÜÖng quai hàm h¢n lên, v¢ mí m¡t nhÜ søp xuÓng. Tôi thÃy nhÜ N. là hiŒn thân cûa mt cái gì nhÅn nåi, lo âu sâu kín, và t¿ nhiên tôi b‡ng thÃy chán ngán th‰ nào. Tôi không æn ngon ÇÜ®c tØ phút Ãy. Vì ÇÀu óc tôi cÙ quanh quÄn v§i  nh»ng thi‰u sót mà ÇÖn vÎ Çang g¥p phäi. Tôi Çang nghï ljn mt k‰ hoåch phäi rút lui khÕi nÖi này khi cÀn thi‰t. Tôi nghï ljn khu gia binh, tôi nghï ljnh anh lính già muÓn yên thân ª nÖi góc rØng heo hút này. Tôi mong là anh không còn phäi mt lÀn nào di tän n»a (20).
BÃt cÙ trang nào, chúng ta cÛng thÃy lo âu, buÒn rÀu , s® hãi và  ch‰t chóc tràn ngÆp.
Phan Låc Ti‰p Çã vi‰t vŠ tâm trång ông:
Tôi nh§ ljn các bån bè tôi, m‡i ÇÙa mt nÖi, ÇÙa binh chûng này, ÇÙa binh chûng khác, it khi g¥p låi ÇÜ®c nhau. ñôi khi tܪng quên, bÃt ng© thÃy tên bån mình hiŒn lên tÓi om ª nh»ng hàng cáo phó (22).
Ông vi‰t vŠ quang cänh cæn cÙ häi quân Næm Cæn, toàn khu k‹ cä cæn cÙ y‹m tr®, và B¶ TÜ LŒnh  rÃt Çáng lo âu và t¶i nghiŒp. Tôi thÃy thÜÖng tÃt cä m†i ngÜ©i ª Çây. . . (22).
Nghe tin chi‰n s¿ Ban Mê Thu¶t qua gi†ng džc rõ ràng cûa Phåm HuÃn, ông nhÆn thÃy có cái gì hÃp tÃp, lo âu (23).
 CÙ m‡i lúc sÓ xe tæng ÇÎch bÎ ta b¡n hå låi càng tæng lên, có t§i gÀn 40 chi‰c, và tôi Çâm s®. ñùng m¶t cái, chiŠu hôm Ãy, Çài quân¶i không nói gì m¥t trÆn Ãy n»a. . .Tôi l¡ng tai nghe qua cái im l¥ng Ãy, nhÜ thÃy ÇÜ®c mt cái gì bÃt °n, ng°n ngang Çang diÍn ra (24).
Chuy‰n công tác cuÓi cùng, Sàigòn trong cÖn hÃp hÓi, Giã tØ Sàigòn, Chuy‰n häi hành cuÓi cùng là nh»ng trang sº vŠ nh»ng ngày cuÓi cùng Sài gòn thÃt thû. TÃt cä ÇŠu mang tính chÃt bi Çát. NgÜ©i ta chen lÃn nhau lên tàu, làm cho m¶t ÇÙa trÈ r§t xuÓng sông. Con tàu cûa Phan Låc Ti‰p khi sºa soån ra khÖi thì låi trøc tr¥c Çû thÙ: Çã lái tay rÒi, Çã khÓn nån rÒi, låi còn ÇÙt dây cable n»a. CÙ lØng khØng Çây, nó pháo cho m¶t trái là ‘tan hàng’ gÃp (53)!
 KÈ ª ngÜ©i Çi, m¶t s¿ cách biŒt trong lòng ngÜ©i:
 Tôi thÃy gi»a chúng tôi, các ngÜ©i ª trên tàu và anh em ÇÙng trên b© kia có cái gì xa lå l¡m rÒi. Lånh lùng l¡m rÒi (54).
Con tàu cûa Phan Låc Ti‰p ra Çi gi»a ti‰ng Çåi bác, gi»a lºa cháy va gi»a tang thÜÖng, nhÜng cuÓi cùng Çã t§i b‰n b© t¿ do! ñÜ®c tàu MÏ cÙu, ÇÜ®c g¥p các ÇÒng Çi, Çu®c ljn cæn cÙ Subic Phi LuÆt Tân Çáng lë là m¶t niŠm vui, nhÜng viŒc hå quÓc kÿ ViŒt Nam Ç‹ giao tàu cho MÏ låi là m¶t bi kÎch báo hiŒu chÃm dÙt m¶t ch‰ Ƕ, m¶t cu¶c Ç©i. ñoån này rÃt cäm Ƕng:
L©i hô ‘’Hå kÿ’’vØa dÙt Çúng v§i kim ÇÒng hÒ cûa hŒ thÓng chÌ huy. C© ÇÜ®c tØ tØ kéo xuÓng và toàn tàu l©i ca vang lên’ Này công dân Öi, quÓc gia ljn ngày giäi phóng. ñÒng lòng cùng Çi hy sinh ti‰c gì thân sÓng.. .’’ TÃt cä ÇŠu hát thÆt to. Các quân nhân vØa chào, vØa hát, nܧc m¡t ÇÀm Çìa. Khi bän quÓc ca s¡p dÙt thì có nhiŠu ngÜ©i ôm m¥t nÙc nª. Có ngÜ©i kêu lên’’Con Öi, con Öi’’ Nܧc m¡t tôi chan hòa trên m¥t. Tôi thÃy mình nhÜ Çi d¿ m¶t Çám tang vŠ . Lá quÓc kÿ ÇÜ®c cun låi, và giáo sÜ Bi‹n Thܧc Çã xin ÇÜ®c lá cÖ này làm k› niŒm. Tôi nhìn lên c¶t c© trÓng v¡ng. Nh»ng dây c© ÇÆp vào nhau låch phåch. Tôi nhìn quanh, các bån bè tôi, m†i ngÜ©i ÇŠu ÇÀm Çìa nh»ng lŒ. Và lÀn lÜ®t tøi tôi tháo lon trên cÀu vai xuÓng. Có ngÜ©i vÙt lon, vÙt mÛ xuÓng bi‹n. Tàu trôi chÆm, cái mÛ cÙ lØ ÇØ n°i trên m¥t nܧc nhÜ hình thù m¶t ngÜ©i ch‰t trôi. bÆp bŠnh, bÆp bŠnh xa dÀn ª sau lái tàu (84- 85).

Quê Nhà BÓn MÜÖi Næm Trª Låi  vi‰t xong tháng 2-1995, xuÃt bän 1995, tái bän 1998, có thêm và sºa ch»a, dày 310 trang. Tác phÄm này mang chû ÇŠ tình quê hÜÖng. Tác giä Çã trª låi ViŒt Nam ngày 2-4- 1994 thæm quê SÖn Tây và ghi låi nh»ng quang cänh SÖn Tây nói riêng và ViŒt Nam nói chung, cùng cäm tܪng và tâm trång cûa tác giä. Tác giä nguyên là m¶t sï quan häi quân, khi toan tính vŠ thæm quê hÜÖng sau 40 næm xa cách,  tu°i Çã ngoài 60, lòng cÛng có nhiŠu lo ngåi nhÜng ông Çã ‘s¤n sàng Çón nhÆn nh»ng bÃt tr¡c có th‹ xäy ra’ (17) nhÜ câu ca dao Çã nói:

Ông cÛng k‹ chuyŒn ông P.Y  bÎ cng sän chém 72 nhát may mà dân làng cÙu ÇÜ®c và Çem lên Hà Ni ch»a trÎ (101-102).
Quê Nhà 40 Næm Trª Låi là mt tÆp truyŒn ng¡n, mà hay nhÃt có lë là truyŒn ÇÀu tiên Hà Ni sau 40 næm xa cách. TÆp truyŒn này cÛng mang tính cách hiŒn th¿c. Khªi ÇÀu, ông Çã cho ÇÜa ra vài nét chÃm phá vŠ con ngÜ©i xã hi chû nghïa miŠn B¡c tåi lòng máy bay hàng không ViŒt Nam:
Trên vé ghi phi vø CX 791, Cathay, nhÜng xe ÇÜa ra máy bay m§i hay Çó là mt máy bay mang nhãn hiŒu Hàng không VIŒt Nam.. Bܧc lên thang vào lòng máy bay nhÕ, có các cô gái ViŒt Nam m¥c áo dài chào’ cô, chú’. Có các em trai, æn m¥c ÇÖn giän, áo sÖ mi ûi không th£ng n‰p, tóc tai bÖ ph©, da xam xám, Çem nܧc cho khách, chào tôi b¢ng ti‰ng ViŒt:’ Cô chú uÓng gì’, lòng tôi låi thÃy bùi ngùi thêm, và nghï, con cái mình kËt låi, ÇÜ®c mt viŒc làm nhÜ th‰ này ch¡c Çã là thích l¡m (17).
Ông cÛng nói sÖ vŠ tình hình sinh hoåt Hà Ni,  vŠ ngÜ©i ViŒt Nam sÓng tåi Liên Xô, vŠ nghŠ nuôi chó và l§p trܪng giä m§i (92), vŠ các biŒt th¿ có lính ÇÙng canh , là  dinh th¿ các ‘ông l§n cûa ch‰ Ç ‘ (99).
Phan Låc Ti‰p Çã vi‰t  vŠ th¿c cänh Hà Ni, so sánh xÜa và nay:
Ngoài nh»ng sinh hoåt Òn ào vŠ æn uÓng, Hà Ni nhÜ chÜa có mt sinh hoåt nào n°i bÆt. Hàng ñào xÜa óng ä väi tÖ, nay vÅn còn là mt dãy phÓ buÒn tÈ, xÜa cÛ và xiêu vËo. Hàng Båc xÜa óng ánh ÇÒ trang sÙc, nay cÛng có vài ba cºa hiŒu gi» bäng hiŒu cÛ, bán chút ít vàng, và Ç°i tiŠn. PhÓ Phúc Ki‰n xÜa thÖm lØng thuÓc B¡c, nay v¡ng l¥ng. PhÓ hàng Väi xÜa chÆt Ù väi và vÕ nhum nâu, nay v¡ng h£n. . .Duy chÌ có phÓ hàng Mã ÇÜ®c coi là vÅn gi»a ÇÜ®c phÀn nào hình änh cÛ. XÜa bày Çày hình nhân, ng¿a giÃy. Nay c¡m nhiŠu lá c© ngÛ s¡c b¢ng giÃy và các cºa hàng mª cºa tÃp nÆp khách ra vào (92).
Phan Låc Ti‰p Çã vi‰t vŠ nh»ng cänh sÓng rÃt th¿c cûa Hà Ni. ñây là cänh ‘Ç° thùng’ mt Ç¥c sän cûa Hà Ni bæm sáu phÓ phÜ©ng:
ñêm cÙ th‰ chìm dÀn vào yên l¥ng. N‰u khó ngû, ta có th‹ thÃy Çôi lúc có ti‰ng xe xích lô låch cåch chåy qua. Lâu l¡m m§i có ti‰ng xe hÖi chÌ thoáng Çã mÃt hút. Khuya n»a trong cái tïnh mÎch cûa Çêm, là ti‰ng gió xì xào, ti‰ng lá khô Çùa trên m¥t dÜ©ng nh¿a. Thành phÓ cÙ th‰ l¥ng Çi Ç 1, 2 gi© Çêm, có ti‰ng ÇÆp cºa ‘Ç° thùng’. Cái này thÆt kh°. Kh° tØ phòng khách ljn phòng trong. ñôi khi có khách tØ’nhà quê’ ra, gia nhân, Çày t§ n¢m cä lÓi Çi. Lúc Ãy, ‘Ç° thùng’ t§i, là dÆy tÃt cä. N¢m trên lÓi Çi, dÆy Çã Çành. N¢m trên sÆp gø, trܧc tû chè, cÛng nào có ngû ÇÜ®c. Phu Ç° thùng, h† vào rÃt nhanh, ra rÃt chóng, nhÜng mùi xú u‰ ljn kh£n Çi thì ÇÀy nhà. . . (95).
Quê Nhà BÓn MÜÖi Næm Trª Låi  cÛng mang nhiŠu kÎch tính. Có Çoån mang tính cách bi lÅn hài nhÜ Çoån vi‰t vŠ ông K. khi nhÆn quà cûa Phåm Duy:
CÀm t© giÃy 100 MÏ kim trong tay, ông K. run run, trào nܧc m¡t, không nói nên l©i, rÒi b‡ng hét lên làm m†i ngÜ©i hÓt hoäng:’’Phåm Duy’’.. . Và chÌ có th‰. CÛng tØ phút Çó, tin tÙc sau này nhÆn ÇÜ®c ông K. Çã mÃt h¤n trí nh§. CÛng tØ phút Çó, tin tÙc sau này nhÆn ÇÜ®c ông K. Çã mÃt h¤n trí nh§. Có ai hÕi vŠ Phåm Duy, và liên låc xa gÀn, ông chÌ mª m¡t nhìn xa v¡ng rÒi l¡c ÇÀu.’’ Không. Tôi không quen ai. . .’ (84).
ñoån tä hàng Mã Hà N¶i cÛng th‰. Phan Låc Ti‰p Çã ghi låi m¶t mÄu ÇÓi thoåi gi»a kÈ bán ngÜ©i mua:
 -ThÜa cø, cø cho con ba b¶ quÀn áo.
 -Mà có cÃp bÆc gì không?
 -Cháu nó là trung sï khi nhà nܧc báo tin trên b¢ng liŒt sï.
 -¯ Ç‹ tôi tính.
 -Mà cho cháu cái ÇÒng hÒ có hai bÖi chèo.
 -ñÜ®c.
 -Cho cháu cái Çài. . .
 -Gì n»a không ?
 -Då, Ça tå cø. Nhà cháa nghèo, nghï ljn cháu nó hy sinh tåi B mà thÜÖng quá. SuÓt Ç©i nó ao ܧc có ÇÜ®c cái ÇÒng hÒ và cái Çài, và cái xe Çåp. .
 -Th‰ có muÓn Ç¥t cái xe Çåp n»a không?
 -MuÓn mà sÙc nhà cháu không chÎu n°i. ..
Khi khách hàng Çã không thêm b§t gì n»a, cø chû nhà m§i g†i vào phía trong:
 - Này anh cä nó Öi, Çem ra cho BÀm hai b quÀn áo b¶ Ƕi, cÃp bÆc trung sï, v§i låi. . . Bà Çi Çâu, Ƕ m¶t gi© quay låi lÃy tÃt cä nha. . .(93)
Chúng ta nên bi‰t r¢ng nhà cÀm quyŠn Hà N¶i nhÜ m¶t bà già dª hÖi, luôn tráo trª. H† Ç‹ cho buôn bán nhÜng bÃt ch®t m¶t hôm ÇËp tr©i nào Çó låi cho công an bao vây, Ƕt nhÆp tÜ gia và cºa hàng xét hÕi, tÎch thu và b¡t phåt, b¡t giam. NgÜ©i ta nay Çã khôn sau vài lÀn bÎ lØa . Bªi vÆy, tåi hàng Mã, hay tåi m¶t vài cºa hàng khác, nhÜ hàng vàng, ho¥c nÖi Ç°i tiŠn, ngÜ©i ta không bày bán các thÙ, ho¥c chÌ bày vài mÅu tÜ®ng trÜng, chÌ khi nào khách hÕi, và phäi là khách quen thu¶c, ngÜ©i ta m§i Çem hàng cÃt giÃu tØ m¶t nÖi bí mÆt nào Çó cho khách hàng. Và khách phäi Ç®i m¶t th©i gian, có khi vài gi©, có khi vài ngày Ç‹ ngÜ©i bán Çi lÃy hàng ho¥c ngÜ©i bán thông báo cho ngÜ©i sän xuÃt viŒc Ç¥t hàng.
Phan Låc Ti‰p Çã gi§i thiŒu nhân vÆt ‘anh cä’ con bà cø hàng mã nhÜ sau:
Trong nhà, anh cä, con cø, tu°i Çã ngoài 60, tráng kiŒn. SuÓt Ç©i anh cä, con l§n cø, Çi theo kháng chi‰n. .  .RÒi sau chi‰n th¡ng ñiŒn Biên, ngÜ©i thanh niên thû Çô trª låi thû Çô. ‘’Næm cºa ô Çón mØng Çoàn quân Çã vŠ’’ . ñ‰n cuÓi Ç©i, khi ÇÃt nܧc thÓng nhÃt, ‘anh cä’ ÇÜ®c cho vŠ phøc viên ( giäi ngÛ), v§i cÃp bÆc Çåi tá, và chÙc vø cuÓi cùng là SÜ trܪng.  .. Bây gi©, ngÜ©i Çàn bà thû Çô, yêu anh b Çi áo trÃn thû Çã bÕ Çi, Ç‹ låi cho anh mt chu‡i ngày v¡ng l¥ng. ‘Anh cä’ vŠ v§i mË già, và ngày ngày dán hÒ trên các hình nhân mang s¡c phøc Quân ñi Nhân Dân. . . kèm theo cái Çài, cái ÇÒng hÒ, là mt mÖ Ü§c suÓt Ç©i cûa các chi‰n sï ngoan cÜ©ng, không th¿c hiŒn ÇÜ®c, Çành phäi nh© ngÜ©i sÓng gºi theo (94).

Cho ljn nay, Phan Låc Ti‰p Çã có bÓn tÆp truyŒn, và tÃt cä tác phÄm cûa ông ÇŠu rõ ràng, trong sáng, ÇŠu mang hai chû ÇŠ: chi‰n tranh và quê hÜÖng. B© Sông Lá Møc, N‡i Nh§ xây d¿ng trên nh»ng kinh nghiŒm chi‰n tranh ViŒt Nam. Cánh Våc LÜng Tr©i  là s¿ k‰t h®p gi»a hai chû ÇŠ chi‰n tranh và quê hÜÖng, và trong n‡i nh§ thÜÖng quê hÜÖng, còn h¢n v‰t ǧn Çau cûa nh»ng tâm hÒn Do Thái mÃt thiên ÇÜ©ng cÛ. Quê Nhà BÓn MÜÖi Næm Trª Låi  là niŠm vui khi vŠ thæm ViŒt Nam nhÜng trong Çó cÛng g®n lên mt n‡i buÒn quá khÙ cûa quê hÜÖng khói lºa båo tàn, và niŠm Çau cho mt dân tc còn quá nhiŠu di tích cûa th©i Çåi nguyên khai. DÅu sao, Phan Låc Ti‰p cÛng Çã nhÆn thÃy nÖi Çây dܧi l§p tro tàn vÅn sáng ng©i nh»ng hòn than Ãm nóng tình ngÜ©i, tình quê hÜÖng, tình anh em h† hàng. Nh»ng nhà th© h†, nh»ng Çình làng, nh»ng ÇŠn mi‰u, câu ÇÓi, hoành phi Çã trª låi nÖi thôn quê; và nay nh»ng áo the khæn x‰p chen lÅn áo vest và cravate, và h‰t rÒi nón cÓi dép râu cho dù c© ÇÕ sao vàng còn bay phÃt ph§i.  Phan Låc Ti‰p Çã g¥p nhiŠu may m¡n trong khi mt sÓ không ÇÜ®c phép trª vŠ, ho¥c trª vŠ mà bÎ b¡t, bÎ gi‰t.  Lò sát sanh Çã rºa såch sau m‡i sáng nhÜng suÓt ngày, mùi máu tanh vÅn còn vÜÖng vÃn không gian. TÃt cä bÓn tÆp truyŒn ÇŠu mang hai tính chÃt.: tính chÃt nhân bän và tính chÃt tÓ cáo. Trong tác phÄm, Phan Låc Ti‰p Çã bày tÕ tình yêu ÇÒng Çi, bån bè, yêu anh em, làng xóm, yêu quê hÜÖng.  Ông Çã tÓ cáo cng sän  tàn ác. Ông cÛng không quên  tÓ cáo  ngÜ©i MÏ Çã sºa soån  s¤n, làm kiŒt quŒ khä næng t¿ vŒ cûa miŠn Nam ( N‡i Nh§, 137) bªi vì vì trܧc Çó, các cÓ vÃn MÏ Çã b¡t các ÇÖn vÎ quân Çi b¡n h‰t Çån mà sau Çó không ti‰p Çån m§i.
Væn phong cûa ông thung dung bình dÎ phän chi‰u con ngÜ©i nhân hÆu cûa ông luôn nÒng ÇÜ®m tình ngÜ©i dù trong cänh chi‰n tranh Çen tÓi hay nÖi quê ngÜ©i tuy‰t bæng lånh giá.

Các tác phÄm cûa Phan Låc Ti‰p ÇŠu là tÆp truyŒn ng¡n. M‡i tác phÄm mang m¶t nhan s¡c riêng, m¶t th‰ gi§i riêng. Chi‰n tranh, di tän, quê hÜÖng là nh»ng chû ÇŠ chính trong các tác phÄm cûa Phan Låc Ti‰p. NhÜng bÓ cøc ch¥t chë nhÃt là tÆp Quê Nhà BÓn MÜÖi Næm Trª Låi. M‡i chÜÖng mang hình änh m¶t Çoån ÇÜ©ng trên hành trình vŠ thæm chÓn cÛ. M‡i chÜÖng t¿ nó chuyên chª m¶t vÃn ÇŠ, và m‡i chÜÖng t¿ nó mang m¶t bÓ cøc toàn vËn. TÃt cä hòa h®p nhau tåo thành hình änh mt quê hÜÖng ViŒt Nam ÇÜ®c vi‰t nên b¢ng m¶t tÃm lòng chan chÙa yêu thÜÖng cûa tác giä là m¶t nhân chÙng xuyên suÓt quá khÙ và hiŒn tåi.