ñÒng LÀy vi‰t næm 1972, là tâm tình cûa m¶t NguyÍn Chí ThiŒn tu°i trÈ yêu Ç©i, tin Çäng. Lúc c¶ng sän vào Hà n¶i næm 1954, NguyÍn Chí ThiŒn m§i 15 tu°i. Ông ÇÜ®c h†c trÜ©ng Pháp nghïa là gia Çình ông không nghèo, tåi sao gia Çình ông không di cÜ vào Nam mà ª låi? Có lë gia Çình ông Çã ÇÜ®c tuyên truyŠn vŠ cái thiên ÇÜ©ng c¶ng sän nên Çã ª låi. ñ‰n næm hai mÜÖi, ông m§i nhÆn rõ b¶ m¥t thÆt cûa c¶ng sän:
                           Ngày Ãy, tuy xa mà nhÜ còn Çãy
                           Tu°i hai mÜÖi, tu°i bܧc vào Ç©i
                           HÒn lng cao, gió th°i chÖi vÖi
                           BÓn phía bao la chÌ thÃy
                           Chân mây, rng m§i tuyŒt v©i!
                           NgÃt ngây ,làm sao ng© t§i
                           Bùn džng hÒ ao, mån dܧi phøc ch©!
                           Tu°i cûa hai muÖi, tu°i cûa không ng©
                  .   .  . NhÜng rÒi m¶t s§m ÇÀu thu, mùa thu trª låi
                           Tu°i hai mÜÖi mn¡t nhìn Ç©i trÈ dåi
                           Ng« c© sao r¿c r«
                           Tô th¡m màu xÙ sª yêu thÜÖng
                           Có ng© Çâu giáo giª Çã lên ÇÜ©ng
                           Hung båo phá b© kim c°
                           Ti‰ng mÓi giŠng rung Ç° chuy‹n non sông
                           M¥t tr©i s¿ sÓng
                           Th° ra tØng vÛng máu hÒn (26).
            PhÀn chính là Hoa ÇÎa ngøc có 144 bài thÖ, là tÆp h®p nh»ng bÙc tranh  th¿c tä  xã h¶i c¶ng sän, vi‰t tØ 1958- 1976.
            NguyÍn Chí ThiŒn nói cho th‰ gi§i bi‰t n‡i kh° cûa ngÜ©i dân sÓng dܧi ch‰ Ƕ c¶ng sän. Xung quanh ngÜ©i dân là vô sÓ công an chìm. N‰u ai vô š, Ç‹ l¶ m¶t câu phê bình, hay m¶t l©i oán thán Çäng, ho¥c chÌ kêu tr©i kêu ÇÃt, h† së bÎ giam cÀm vô th©i hån. Ho¥c ai Çó có mt lš lÎch không tÓt nhÜ là cha ông phong ki‰n, bÓ mË làm viŒc cho Pháp, anh em bÕ vào nam hay chåy ra ngoåi quÓc, h† cÛng có th‹ bÎ Çày äi ho¥c cÜ«ng bách lao Ƕng. Ai cÛng lo ngay ngáy, æn không ngon, ngû không yên vì bÃt cÙ lúc nào cÛng có th‹ bÎ công an ljn nhà  hÕi thæm và Çem Çi:
                           ñ©i tôi rÒi së t§i Çâu,
                            Lòng tôi cÛng ch£ng tìm câu trä l©i.
                           Nhà lao nay bܧc chân r©i
                           Ngày mai có th‹ nhÜ chÖi låi vào
                           ñÃt này là th‰ bi‰t sao,
                           T¶i hay vô t¶i luÆt nào xét cho.
                  .  .  .   ñói æn ta thán m¶t câu
                           Phän tuyên truyŠn t¶i ª Çâu bu¶c vào.
                           Th‰ là ljn ª nhà lao
                           SÓng Ç©i bÄu giá bi‰t nào kêu Çâu?
                           Hèn ngu, trí thÙc, nghèo giàu,
                           Phú nông, ÇÎa chû tØng xâu Çi tù.
                                             (ñ©i tôi rÒi së, 82)
        NguyÍn Chí ThiŒn Çã sÓng nhiŠu næm trong tråi giam c¶ng sän. Ông tä låi nh»ng cänh sÓng trong ÇÎa ngøc c¶ng sän.
ñây là nÖi ª cûa tù:

 ñây là hoåt cänh m¶t ngÜ©i mù th°i tiêu ngoác mÒm ca tøng c¶ng sän cÖm no áo Ãm nhÜng cuÓi cùng anh ta vÙt tiêu, ngã xuÓng bên vŒ ÇÜ©ng vì Çói quá:
                     Có anh chàng mù, m¡t nhÜ hai cái l‡
                      Kính ch£ng Çeo, mÒm th©i xŒch méo
                      NgÆm vào tiêu, c° n°i gân lên
                      DÓc hÖi tàn th°i dÙt Çoån nhÜ rên
                      MÃy bài hát læng nhæng ca ng®i Çäng.
                      ñã mang låi ƒm no và Ánh Sáng!
                      M¶t bu°i sáng anh hình nhÜ choáng váng.
                      Gøc xuÓng ÇÜ©ng, tiêu r§t sang bên
                      Tôi v¶i vàng chåy låi Ç« anh lên,
                      Anh chÌ khë rên: Tr©i Çói quá!
                                                    (Tôi Çã Çi qua)

  Ngoài tính chÃt chi‰n Çãu, thÖ NguyÍn Chí ThiŒn còn mang tính chÃt tình cäm. Ông khao khát mái Ãm gia Çình, ông luôn nghï ljn mË, ljn cha:
                       Nh¡m m¡t là con nhìn thÃy ngay
                       MË m¡t m© run bܧc cånh thÀy
                       Cæn gác âm thÀm ngao ngán quá
                       Hai bóng già nua tÓi låi ngày

                       MÖ vŠ cæn gác yêu thÜÖng Ãy
                       Tan nát lòng con l¡m, mË thÀy
                       ñau Óm, hao gÀy Çôi m¡t lóa
                       ñêm ngày trông Ç®i ÇÙa con xa
                                            ( Nh¡m m¡t là con, 1968)
                       Có ngÜ©i mË gÀy nhom m¡t lóa gÀn lòa
                       Có ngÜ©i cha quá già quá y‰u
                       Có ngÜ©i con bÃt hi‰u là tôi
                       H‰t tù låi t¶i
                       BŒnh Óm không nuôi n°i thân mình. . .
                                                        ( Có ngÜ©i mË, 1968)
NguyÍn Chí ThiŒn nh§ ngÜ©i yêu, nh§ nh»ng k› niŒm cûa th©i hoa bܧm:
                       Anh cùng em Çi sát, cÀm tay
                       Dåo bܧc dong chÖi trên b© cát tr¡ng
                       Bi‹n lúc Çó v¡ng và t¡t n¡ng
                       Gió ngoài khÖi lÒng lng dâng triŠu
                       Hånh phúc trong anh xáo Çng quá nhiŠu
                       Anh muÓn ôm em nói ÇiŠu sung sܧng. . .
                                                    ( ChiŠu thÙ bäy, 252)
NguyÍn Chí ThiŒn là nhà thÖ nhiŠu m¶ng mÖ. Cái mà ông mÖ Ü§c nhiŠu nhÃt là t¿ do, t¿ do cho ông và t¿ do cho cä dân t¶c này:
                       Së có m¶t ngày con ngÜ©i hôm nay
                       VÃt súng, vÃt c©, vÃt cùm, vÃt Çäng
                       ñi låi khæn tang, quya ngang vòng nång
                       Oan khiên!
                       VŠ v§i mi‰u ÇÜ©ng. mÒ mä, gia tiên
                       MÃy chøc næm tr©i bÙc bách lãng quên
            ..   .   . KÈ bùi ngùi hÓi hÆn
                       KÈ bÒi hÒi kính cÄn
                       ñ¥t vòng hoa tái ng lên m¶ cha ông
                       Khai sáng k› nguyên tã tr¡ng  th¡ng c© hÒng!
                       Ti‰ng sáo møc ÇÒng êm ä
                       Tình quê tha thi‰t ngân nga
                       Thay ti‰ng ti‰n quân ca
                       Là ti‰ng sáo diŠu trên tr©i xanh bao la!
                                                             (Së có m¶t ngày, 1971)
ThÖ NguyÍn Chí ThiŒn là thÖ chi‰n Çãu. Ông vi‰t nh»ng bài thÖ này khi còn trong tù, khi còn ª trong vòng kiŠm tÕa cûa c¶ng sän. Ông là ngÜ©i  can Çäm. ThÖ cûa ông công kích th£ng vào c¶ng sän:
                      Nó ÇÙng không yên, tÃt bÆt Çiên ÇÀu
                       Lúc røt vào Tàu, lúc rúc vào Nga
                       Nó g†i Tàu Nga là cha anh nó
                       Và tình nguyŒn làm con chó nhÕ
                       Xông xáo gi» nhà, gác ngõ cho cha anh
                                                         ( T¿ do,  258)
                          . . .  .  b†n cܧp t¿ do
                      Dåo måo, thung dung trên trên tàn tro xÜÖng s†
                      Tôi không nh§ h‰t tên b†n nó
                      DuÄn, Giáp, HÒ HŠ, Chinh Xu gì Çó!
                                                (ñÃt nܧc tôi, 1971)
                      Hang Pác Bó thành hang ác thú
                      Bác HÒ già hóa dång bác HÒ Ly
                                                    ( ñÒng lÀy, 30)
M¶t Çôi khi ông dùng nh»ng ngôn tØ bóng bäy và hình änh rÃt g®i hình g®i cäm:
                      ñôi dép lÓp n¥ng b¢ng træm Çôi dép s¡t
                      B¶ kaki vàng vàng nhÜ m¡t dân Çen
                                                        ( ñÒng lÀy, 30)
                      Không m¶t ch‡ trên con tàu quä ÇÃt
                      Tôi là ngÜ©i hành khách bÖ vÖ
                      L« chuy‰n, lÀm ga, mÃt c¡p, bây gi©
                      ñÙng chen chúc trên sàn toa bÄn nhÃt
                    - Sàn m¶t toa Çem giành cho súc vÆt
                                                ( Không m¶t ch‡, 212)
                      Tr©i bao gi©  rút ÇÜ®c lÜ«i dao gæm
                      Hai lá ph°i thÀn T¿ Do c¡m phÆp!
                                            ( Bi‰t ljn bao gi©, 1970)
NguyÍn Chí ThiŒn có tinh thÀn hài hܧc cao Ƕ. Trong cæm thù, uÃt hÆn, Çôi khi ông mÌa mai, ch‰ riÍu quân thù:
                      ñ©i này chäng có niŠm vui
                      Ngày quŒt mÒ hôi, Çêm chùi lŒ ܧt
         .  .   . .  TrÈ con Çói xanh nhÜ tàu lá
                      Cày bØa phø n» Çäm Çang
                      ChÓn hÜÖng thôn v¡ng bóng trai làng
                      GiÃy báo tº rÖi ÇÀy mái rå
                      BuÒn tÃt cä
                      ChÌ cái loa là vui!
                                           ( ñÃt này, 1965)
                     XÜa Lš Båch ngÄng ÇÀu nhìn træng sáng
                     RÒi cúi ÇÀu thÜÖng nh§ quê hÜÖng
                     Nay tôi ngÄng ÇÀu nhìn nhŒn giæng bøi bám
                     Cúi ÇÀu gi‰t rŒp nh¥t cÖm vÜÖng
                .  . . Lš Båch sÓng th©i Ƕc tôn u ám
                      Phong ki‰n båo tàn chÜa có t¿ do
                      Tôi sÓng th©i c¶ng sän Ãm no
                      Hånh phúc, t¿ do, thiên ÇÜ©ng m¥t ÇÃt
                      Rûi Lš Båch, mà may tôi thÆt!
                                                    ( XÜa Lš Båch, 1967)
                      Bác HÒ rÒi låi bác Tôn
                      Cä hai ÇŠu thích ôm hôn nhi ÇÒng
                      Nܧc da hai bác màu hÒng
                      Nܧc da các cháu nhi ÇÒng màu  xanh
                      Gi»a hai cái m¥t bành bành
                      Nh»ng khæn quàng ÇÕ bay quanh c° cò
                                            ( Bác HÒ rÒi låi, 1970)

Trong th©i Çåi nay, bi‰t bao kÈ tung hô Çäng Ç‹ Çu®c vinh thân phì gia, NguyÍn Chí ThiŒn là con ngÜ©i trung tr¿c, can Çäm, dám nói lên s¿ thÆt cûa xã h¶i ông. Ông là ngÜ©i Çã cÀm  ng†n lºa thiêng cûa Chu An, TrÀn Binh Tr†ng. ThÖ ông có cái ÇËp hào hùng và m¶c måc cûa nh»ng nét ch» kh¡c trên núi Çá .