tÓ h»u, tÜ tܪng và con ngÜ©i
(1920-2002)
                                                      NguyÍn Thiên Thø

        Chúng ta có th‹ chia cu¶c Ç©i cûa TÓ H»u thành ba giai Çoån:

-          Tu°i trÈ  hoåt Ƕng( 1920- 1945)

-          Công thành danh toåi ( 1945- 1985)

-          Th‰ s¿ thæng trÀm  (1986-2002)

Bài này có møc dích nghiên cÙu nh»ng bi‹u hiŒn vàchuy‹n bi‰n tÜ tܪng và con ngÜ©i cûa TÓ H»u qua các giai Çoån trên.

I.                   Tu°i trÈ hoåt Ƕng (1920-1945)

TÓ H»u tên thÆt là NguyÍn Kim Thành, biŒt danh là Lành, sinh ngày 4-10-1920, quê làng Phù Lai, nay thu¶c xã Quäng Th†, huyŒn Quäng ñiŠn, tÌnh ThØa Thiên ( Hu‰). TÓ H»u xuÃt thân gia Çình nho h†c, bäy tu°i  b¡t ÇÀu h†c ch» nho và h†c làm thÖ, tÓt nghiŒp b¢ng Thành Chung. Ông ÇÜ®c m¶t ngÜ©i cô giàu có, Çem vŠ  cho æn h†c vì thân phø cûa TÓ H»u Çang g¥p hÒi vÆn måt và nho h†c suy ÇÒi. Ông hoåt Ƕng trong phong trào dân chû, và trª thành ngÜ©i lãnh Çåo phong trào này ª Hu‰. Nh»ng bài thÖ ÇÀu tiên sáng tác trong khoäng 1937-1938. Tháng 4 næm 1939 ông bÎ Pháp b¡t giam tåi các nhà tù Trung Kÿ và Cao nguyên. Tháng 3-1942, ông vu®t ngøc ñ¡c Lay, rÒi hoåt Ƕng bí mÆt tåi Thanh Hóa. Næm 1945 ông làm chû tÎch Ñy ban khªi nghïa ThØa Thiên Hu‰. TØ Çó ông trª thành nhân vÆt quan tr†ng trong hàng ngÛ lãnh Çåo c¶ng sän.

TÓ H»u n°i danh vì nh»ng bài thÖ mang tính cách ‘’xã h¶i’’ nhÜ m¶t sÓ ngÜ©i nhÆn ÇÎnh. Th¿c ra, thÖ cûa ông còn hÖn th‰ n»a. Nói xã h¶i là nói ljn cänh nghèo, là kêu g†i tình thÜÖng nhân loåi. Có nhiŠu khuynh hܧng xã h¶i nhÜ khuynh hܧng xã h¶i cûa Nho giáo, cûa PhÆt giáo, cûa Thiên Chúa giáo và khuynh hܧng xã h¶i cûa các nhà xã h¶i h†c tây phÜÖng mà ngÜ©i c¶ng sän thù ghét g†i là’’khuynh hܧng xã h¶i tÜ sän’’. Nh»ng truyŒn ng¡n cûa Thåch Lam trong Gió ñÀu Mùa mang tính cách xã h¶i theo væn hóa truyŠn thÓng. ThÖ TÓ H»u mang hai tính chÃt: Çãu tranh giai cÃp và chÓng th¿c dân theo chû trÜÖng c¶ng sän. Nh»ng bài thÖ cûa TÓ H»u phÀn l§n có møc Çích gây š thÙc Çãu tranh giai cÃp và cæm thù nhà giàu trong gi§i bÀn cùng ( ChiŠu,  Hai cái ch‰t, Ti‰ng hát sông HÜÖng,Vú em, MÒ côi, Hai ÇÙa bé, ñi Çi em. . .).  và chÓng Pháp ( ñi tây, Lao Bäo, TrÜa tù, Châu Ro, Ba ti‰ng.. .) . TÓ H»u Çã dùng âm thanh, và hình änh rÃt g®i cäm khi ông nh¡m gây cæm thù:

                        ñÙa chÒm dÆy vÒ ôm ly s»a tr¡ng

                        RÒi cau mày: nhåt l¡m, em không æn,

                        ñÙa ôm ÇÀu ÇÙng trܧc c°ng treo chân,

                        Ch© mË nó mua vŠ cho cû s¡n.

                        .    .    .     .     .     .     .     .     .

                        ñÙa vui sܧng là con nhà chû,

                        Và ÇÙa buÒn con mø chû làm thuê.  .   .

                                                (Hai ÇÙa bé)

                        Nuôi Çi em cho ljn l§n ljn già,

                        MÀn hÆn Ãy trong lòng xÜÖng Óng máu.

                        ñ‹ them nóng mai kia hÒn chi‰n Çãu

                        Mà hôm any em Çã nhóm trong lòng.

                                                (ñi Çi em )

ThÖ cuä TÓ H»u cÛng rÃt và ÇËp dë và lš tܪng khi ông tô vë m¶t thiên ÇÜ©ng c¶ng sän khi‰n cho nh»ng tâm hÒn non trÈ phäi xao xuy‰n  và say mê dù h† là ngÜ©i ª trong tØng l§p trܪng giä. V§i cô gái giang hÒ, TÓ H»u  vë ra m¶t ngày mai tÜÖi sáng khi c¶ng sän chi‰n th¡ng:

                        Ngày mai cô së tØ trong t§i ngoài.

                        ThÖm nhÜ hÜÖng ngøy hoa nhài

                        Såch nhÜ nܧc suÓi ban mai gi»a rØng

                        Ngày mai gió m§i ngàn phÜÖng

                        Së ÇÜa cô t§i m¶t vÜ©n ÇÀy xuân. . .

                                    ( Ti‰ng hát sông HÜÖng)

Ông kêu g†i th® thuyŠn và nhân dân lao Ƕng hܧng vŠthiên ÇÜ©ng c¶ng sän bên Nga:

   NÖi không vua không quan,
   Không hång ngÜ©i ô u‰.
   Không hång ngÜ©i nô lŒ
   SÓng Çau xót lÀm than.

   NÖi tiêu diŒt lòng tham,
   Không riêng ai cûa cäi.
   Hàng triŒu ngÜ©i thân ái
   Cùng chung sÙc chung làm.. .
     ( Hai cái ch‰t)

 Lë dï nhiên, nh»ng bài thÖ này ông viêt trong th©i kÿ trÈ tu°i và h†åt Ƕng bí mÆt cho nên có tính cách bóng bäy, nhË nhàng, væn hoa, chÙ không s¡t máu nhÜ sau 1945.

Nói chung, con ngÜ©i TÓ H»u lúc này Çang say’’thiên ÇÜ©ng c¶ng sän’’, ông Çã tích c¿c hô hào dân chúng nghèo kh° theo c¶ng sän tranh Çáu chÓng áp bÙc, bóc l¶t. Ông  Çã dÃn thân hoåt Ƕng, và Çã vào tù ra khám. Con ngÜ©i TÓ H»u hoàn toàn ‘ÇÕ’’. Ông Çã gi‰t bà mË nuôi ngÜ©i Pháp Ç‹ lÆp công ÇÀu v§i Çäng. V§i Çäng, ÇiŠu này chÙng tÕ ông Çã ‘’dÙt khóat lÆp trÜ©ng’’, Çã tuyŒt ÇÓi ‘’trung v§i Çäng, hi‰u v§i dân’’, c¡t ÇÙt tình cäm ûy mÎ và riêng tÜ, nhÕ nh¥t cûa ngÜ©i phong ki‰n và tÜ sän. Trong khi Çó, ngÜ©i quÓc gia h‰t sÙc lên án hành Ƕng dã man, vong ân phø nghïa này, vì bà này là phø n», và dÅu sao, bà cÛng Çã nuôi dÜ«ng TÓ H»u. NhÜng, TÓ H»u là con ngÜ©i nhiŠu tham v†ng và s¡t máu. N‰u cÀn phøc vø Çäng, ông cÛng s¤n sàng nhÜ bao nhiêu ngÜ©i khác Çã gi‰t cha mË Ç‹ Ç°i lÃy ÇÎa vÎ và mi‰ng æn trong Çäng. Và có lë ông cÛng nhÜ Væn Cao Çã gi‰t nhiŠu ngÜ©i trong khoäng 1945-1946 v§i danh nghïa ban ám sát, Ƕi trØ gian cûa Çäng nhÜng Væn Cao (1) là ngÜ©i tình cäm , Çã nhiŠu lÀn chÓng lŒnh Çäng trong khi TÓ H»u rÃt kiên quy‰t, rÃt tàn båo, ÇÜ®c lòng cÃp trên, nên m§i 25 tu°i, næm 1945, ông  Çã cùng m¶t vài ngÜ©i tØ trung ÜÖng Hà N¶i vào Hu‰ chÃp nhÆn s¿ thoái vÎ cûa hoàng lj Bäo ñåi.

II.                CÔNG THàNH DANH TO[1]I (1945-1986)

Trong th©i kÿ kháng chi‰n chÓng Pháp và chÓng MÏ, ông là cái loa tuyên truyŠn cûa c¶ng sän ViŒt Nam. Ông cÛng là ngÜ©i cÀm trÎch cho sinh hoåt væn h†c nghŒ thuÆt cûa ViŒt Nam. Nh»ng thÖ væn cûa ông sáng tác Çã trª thành khuôn mÅu cho nŠn væn h†c xã h¶i chû nghïa xÙ này.  Ông hô hào thanh niên ÇÙng lên làm cách mång  nghïa là ÇÆp phá tÃt cä:

Không! Chúng ta không ª chÓn này,
   Này phá! Dô ta! Này ta phá!
              ( HÀm ngÜ©i)
   ñÙng lên Çi! H«i tu°i trÈ xung phong,
   Sóng cách mång Çang gÀm rung th‰ gi§i.
            ( Ý xuân )

Ông ca tøng chém gi‰t, vì chû nghïa c¶ng sän chû trÜÖng dùng båo l¿c .Ông Çi theo ÇÜ©ng lÓi c¶ng sän quÓc t‰, chû trÜÖng dùng màu máu Ç‹  thay th‰ màu xám cûa xã h¶i cÛ:

Nhân loåi cÀu xin ánh m¥t tr©i,
Nhân loåi trÜ©n lên trên bi‹n máu.
                (Xuân nhân loåi

Cho tôi hi‰n cuÓi cùng cho suÓi máu,
   ñ‹ nhuÓm hÒng bao cänh xám bi ai!
                (Lao Bäo)

PhÀn nhiŠu các bài thÖ cûa ông mang mùi máu tanh. ñó là nh»ng bài thÖ ca tøng, c° võ chính sách cäi cách ru¶ng ÇÃt, chính sách Çãu tÓ cûa c¶ng sän.

                                    Nh»ng quân cܧp ru¶ng cܧp nhà,

                                    Nh»ng quân Çè c° l¶t da giÓng nòi.

                                    B†n ÇÎa chû c¡m vòi hút máu

                                    Phäi vùng lên mà Çãu th£ng tay.

                                    Th¿c dân ÇÎa chû m¶t bÀy

                                    Chúng là thú vÆt , ta Çây là ngÜ©i.  .  .

(Quang vinh t° quÓc chúng ta, 8-1955)

Nh»ng bài thÖ này cho ta bi‰t tính chÃt s¡t máu tàn båo cûa con ngÜ©i TÓ H»u. Trong thÖ, ông luôn hô hào chém gi‰t, gi‰t quân thù và gi‰t cä ÇÒng bào vô t¶i:

                                    Gi‰t! Gi‰t! Gi‰t!

Bàn tay không phút nghÌ

ñ‹ ru¶ng ÇÒng thêm tÓt

Lúa thêm xanh[1].

Cho Çäng bŠn lâu, cùng rÆp bܧc chung lòng

Th© Mao chû tÎch, th© Stalin bÃt diŒt. . .

            ( Bài ca tháng mu©i)

ThÖ cûa TÓ H»u là thÖ tuyên truyŠn cho các chính sách cûa Çäng và nhà nܧc c¶ng sän. Trong Xây D¿ng M¶t NŠn Væn NghŒ L§n XÙng ñáng v§i Nhân Dân Dân Ta, v§i Th©i ñåi Ta( 1973), ông vi‰t:

Chúng ta phäi chÓng khuynh hܧng tách r©i væn nghŒ và chính trÎ, tách r©i sáng tác và công tác, khuynh hܧng chia Çôi con ngÜ©i væn nghŒ thành con ngÜ©i công dân và con ngÜ©i nghŒ thuÆt, khuynh hܧng tôn sùng bän næng, khinh thÜ©ng trí tuŒ, khuynh hܧng cho r¢ng kÏ thuÆt quy‰t ÇÎnh h‰t thäy (35).

Trong giai Çoån chÓng Pháp, thÖ cûa ông chû y‰u ca tøng cu¶c kháng chi‰n chÓng Pháp Ç‹ Ƕng viên tinh thÀn binh sï và quÀn chúng.  ThÖ ông là gÜÖng mÅu cho lÓi thÖ tán tøng các trÆn Çánh nhÜ trÆn ñiŒn Biên Phû:

  Hoan hô chi‰n sï ñiŒn Biên
  Chi‰n sï anh hùng
  ñÀu nung lºa s¡t
  Næm mÜÖi sáu ngày Çêm, khoét núi, ngû hÀm,mÜa dÀm, cÖm v¡t. . .
                                                                  (Hoan hô chi‰n sï ñiŒn Biên)

Sau 1954, ÇÃt nܧc ta bÎ chia c¡t, c¶ng sän læm le cܧp nºa phÀn còn låi. Tinh thÀn chÓng MÏ th‹ hiŒn rõ rŒt trong thÖ TÓ H»u. PhÀn l§n thÖ này l©i rÃt Çiêu luyŒn, gi†ng ÇiŒu  hæng say:

Ta Çi t§i, không th‹ gì chia c¡t
  Møc Nam Quan ljn bãi Cà Mâu.
  Tr©i ta chÌ m¶t trên ÇÀu
  B¡c Nam liŠn m¶t bi‹n.
                              ( Ta Çi t§i)
  Cút såch Çi bÀy sói hôi tanh
  ñã ljn bu°i cuÓi cùng phán quy‰t
  Trä ta vŠ ÇÃt r¶ng, tr©i xanh
  Cho bay nh»ng hÓ bom làm huyŒt
  LÎch sº muÓn bay cúi ÇÀu nhÆn l‡i
  Dܧi gÜÖm thiêng hùng khí thû Çô.
  Cä bÓn bi‹n hoan hô Hà N¶i,
  Pháo Çài bay røng ÇÕ m¥t hÒ. . .
                       ( ViŒt Nam, máu và hoa)
TÓ H»u l§n ti‰ng công kích, chºi m¡ng lj quÓc MÏ:
  M¡c Na Ma Ra
  Mày trÓn Çâu? Gi»a bãi tha ma?
  Cûa tòa nhà næm góc
  M‡i góc, m¶t châu
  Mày vÅn chui ÇÀu
  Trong lºa nóng
  NhÜ Çà Çi‹u rúc ÇÀu trong cát bÕng
                                                 ( Emily, con)

TÓ H»u tích c¿c ca tøng kháng chi‰n  nghïa là ông muÓn chÙng tÕ ông rÃt yêu Çäng, rÃt anh dÛng chi‰n Çãu và rÃt ÇÕ. Nh»ng ÇiŠu này làm uy tín ông lên cao, ÇÎa vÎ ông thêm v»ng ch¡c. ThÆt vÆy, ngÜ©i c¶ng sän VIŒt Nam Çã công nhÆn ông và HÒ Chí Minh là hai ngôi sao sáng trên nŠn væn h†c ViŒt Nam t¿ c° chí kim, và b¡t trÈ con tØ l§p m¶t ljn Çåi h†c, l§p nào cÛng h†c Çi h†c låi thÖ væn hai ông. ñiŠu này thì cÛng t¿ nhiên m¶t khi ngÜ©i ta xem væn h†c nghŒ thuÆt là công cø chính trÎ phøc vø Çäng. NhÜng có ÇiŠu là TÓ H»u và các ÇÒng chí cûa ông rÃt giä dÓi khi lên m¥t Çåo ÇÙc. Khoäng 1953, Trung quÓc Çã ti‰p thu løc ÇÎa và b¡t ÇÀu can thiŒp vào VIŒt Nam, c¶ng sän ViŒt Nam thêm sÙc månh , h† liŠn Ç‹ l¶ b¶ m¥t Ƕc tài, giáo ÇiŠu. ñây là lúc h† ra sÙc thanh trØng và khûng bÓ trí thÙc và các tØng l§p nhân dân và quân Ƕi. Nh»ng l§p rèn cán chÌnh quân, nh»ng l§p h†c tÆp cäi tåo tÜ tܪng b¡t ÇÀu ra Ç©i theo mô thÙc Trung C¶ng. H† k‰t t¶i tÜ sän, ti‹u tÜ sän. H† lên ti‰ng  công kích væn h†c lãng mån và væn h†c c° Çi‹n. Nh»ng nhà thÖ nhà væn cÛ NguyÍn Tuân, Nguyên HÒng, NguyÍn Công Hoan,  nh»ng nhà væn nhà thÖ m§i nhÜ H»u Loan, Quang DÛng bÎ phê bình, ki‹m thäo. NhÜng chính TÓ H»u ngay trong nh»ng ngày ÇÀu kháng chi‰n Çã dÎch thÖ Nga Em Öi Ç®i anh vŠ, ñ®i anh vŠ em nhé. . .Và chính ông cÛng làm thÖ ca tøng tình yêu, m¶t thÙ tình yêu vô cùng’duy vÆt’ và kém thi vÎ:                    

                        RÒi hai ÇÙa hôn nhau, hai ngÜ©i ÇÒng chí,                                                                           D¡t nhau Çi, cho ljn sáng mai nay.                                                                                                    ( Bài ca mùa xuân 1961)

Không nh»ng riêng TÓ H»u mà nh»ng cán b¶ cao cÃp nhÜ Xuân DiŒu, Huy CÆn, T‰ Hanh cÛng làm thÖ ái tình mà không bÎ ngæn cÃm hay phê bình ki‹m thäo. ThÖ væn lãng mån trª thành m¶t Ç¥c quyŠn hܪng thø cûa gi§i thÜ låi Çäng cao cÃp trong khi quÀn chúng væn nghŒ bÎ ræn Çe khûng bÓ Çû ÇiŠu.

            Ca tøng lãnh tø là m¶t ÇiŠu b¡t bu¶c trong th‰ gi§i c¶ng sän. TÓ H»u là ngÜ©i cÀm ÇÀu væn h†c, nghŒ thuÆt xã h¶i chû nghïa cho nên ông phäi làm gÜÖng mÅu cho Çàn em noi theo. Trong các bài thÖ, ông luôn ca tøng Stalin, Mao Tråch ñông và HÒ Chí Minh.

   Hoan hô Sta-lin
   ñ©i Ç©i cây Çåi th†
   R®p bóng mát hòa bình
   ñÙng ÇÀu sóng ng†n gió!

Hoan hô HÒ Chí Minh
   Cây häi Çæng m¥t bi‹n,
   Bão táp ch£ng rung rinh
   Lºa trÜ©ng kÿ kháng chi‰n!
    ( Bài ca tháng mÜ©i)

ñ‹ chÙng minh là mình rÃt ÇÕ, rÃt có tinh thÀn vô sän quÓc t‰, Ç©i Ç©i kính yêu lãnh tø, khi Staline, m¶t tên Ƕc tài khát máu, mÃt Çi,  ông than khóc thäm thi‰t:

   Làng trên xóm dܧi xôn xao,
   Làm sao, ông Çã. . . làm sao mÃt rÒi!
Ông Stalin Öi! Ông Stalin Öi!
H«i ôi! Ông mÃt ÇÃt tr©i có không?
   ThÜÖng cha, thÜÖng mË, thÜÖng chÒng,
   ThÜÖng mình thÜÖng m¶t, thÜÖng ông thÜÖng mu©i!
   Yëu con, yêu nܧc, yêu nòi,
   Yêu bao nhiêu låi yêu NgÜ©i bÃy nhiêu!
     ( ñ©i Ç©i nh§ ông)

So v§i bài khóc HÒ Chí Minh, bài khóc Staline š tܪng månh më hÖn, và tôn kính hÖn (ThÜÖng mình thÜÖng m¶t, thÜÖng ông thÜÖng mu©i!). Bài thÖ này cÛng bi‹u l¶ tinh thÀn sùng bái lãnh tø, ÇŠ cao cá nhân cûa con ngÜ©i c¶ng sän. Và bài này cÛng bày tÕ h‰t tính chÃt nô lŒ, bän chÃt chÜ hÀu cûa m¶t TÓ H»u nÎnh hót. Trong th©i B¡c thu¶c và th©i Pháp thu¶c, chÜa có nhà thÖ ViŒt Nam nào khóc than vua Trung Hoa và hoàng lj hay t°ng thÓng Pháp ngoåi trØ nh»ng væn kiŒn ngoåi giao hay Çi‰u væn.  Nay thì các nhà thÖ ViŒt Nam dܧi triŠu Çåi c¶ng sän Çã b¡t chܧc TÓ H»u h‰t ca tøng Mao Tråch ñông ljn Kim NhÆt Thành. NhÜng bài thÖ này cÛng b¶c l¶ khía cånh giä dÓi và phi nhân cûa con ngÜ©i TÓ H»u. Nói giä dÓi vì trên Ç©i có ai thÜÖng ngÜ©i hÖn thÜÖng bän thân mình, hÖn thÜÖng cha mË mình? Chû nghïa c¶ng sän ÇŠ cao tinh thÀn quÓc t‰ vô sän, hy sinh cá nhân cho quyŠn l®i tÆp th‹ nhÜng s¿ th¿c ngÜ®c låi. NgÜ©i c¶ng sän xÜa nay gian tham, æn hÓi l¶, æn c¡p cûa công nhiŠu hÖn các ch‰ Ƕ  cÛng bªi vì h† thÜÖng h† hÖn là thÜÖng dân, thÜÖng nܧc! Nói phi nhân vì bän tính con ngÜ©i là thÜÖng cha mË nhÜng c¶ng sän b¡t con ngÜ©i yêu lãnh tø, yêu Çäng  hÖn cha mË (trungv§i Çäng, hi‰u v§i dân).

Tính chÃt giä dÓi và nÎnh hót cûa TÓ H»u Çã b¶c l¶ rõ rŒt ª con ngÜ©i TÓ H»u. Theo NguyÍn Væn TrÃn trong ‘Vi‰t Cho MË và QuÓc H¶i ’’, sau khi Lê DuÄn lên làm t°ng bí thÜ và Lê ñÙc Tho n¡m chÙc vø trܪng ban t° chÙc Çäng thì hai ngÜ©i h† Lê này Çàn áp TrÜ©ng Chinh , chèn ép  HÒ Chí Minh và sÌ nhøc Võ Nguyên Giáp. B†n DuÄn Th† mÜ®n c§ chÓng Liên Xô xét låi, b¡t b§, sát håi chân tay Võ Nguyên Giáp, TrÜ©ng Chinh, HÒ Chí Minh và d¿ mÜu ÇÜa NguyÍn Chí Thanh lên làm chû tÎch nܧc, Lê DuÄn làm t°ng bí thÜ, còn ông HÒ vŠ vÜ©n dܧi dång nghiên cÙu lš luÆn Mac Lênin. TÓ H»u thÃy phe h† Lê månh nên Çã chåy theo nÎnh b® Lê ñÙc Th† và phän b¶i ông ‘’bác kính yêu’’ cûa mình! TÓ H»u Çã nói nh»ng l©i xúc phåm  ông HÒ và biŒn h¶ cho nh»ng hành Ƕng lÃn áp cûa b†n h† r¢ng là ông già Çã lÄm cÄm l¡m rÒi,  ông già không làm ÇÜ®c viŒc gì n»a cho nên b†n h† phäi làm thay m†i viŒc (2)  Sau phe ông HÒ phän Ùng låi, làm cho NguyÍn Chí Thanh ch‰t bÃt Ç¡c kÿ tº tåi Hà N¶i, k‰ hoåch cûa DuÄn Th† tåm ngÜng, n‰u không, ch¡c TÓ H»u cÛng lên cao l¡m!

NgÜ©i ta bÎ bÜng bít, không bi‰t viŒc này, džc thÖ TÓ H»u khóc ông HÒ, cÙ tܪng TÓ H»u là trung thành v§i ông và thÜÖng m‰n ông l¡m l¡m vì l©i thÖ cûa TÓ H»u rÃt tha thi‰t, bi ai! Không ng© Çó chÌ là nh»ng l©i khóc giä dÓi !   

  Bác Çã Çi rÒi sao Bác Öi!
  Mùa thu Çang ÇËp n¡ng xanh tr©i.
  MiŠn Nam ÇÜÖng th¡ng mÖ ngày hi
  Rܧc bác vào thæm thÃy bác cÜ©i!
      ( Bác Öi!)

   Nhà gác ÇÖn sÖ, m¶t góc vÜ©n,
   G‡ thÜ©ng m¶c måc, ch£ng mùi sÖn.
   GiÜ©ng mây chi‰u cói, ÇÖn chæn gÓi,
   Tû nhÕ vØa treo mÃy áo s©n.

   Máy ch» thôi reo, nh§ ngón Çàn,
   Thong dong chi‰c gÆy gác bên bàn.
   Còn Çôi dép cÛ m òn  quai gót
   Bác vÅn thÜ©ng Çi gi»a th‰ gian.
     ( Theo chân bác)

Vì bän chÃt TÓ H»u là nÎnh hót, là cÖ h¶i chû nghïa , khi theo Nga, khi thân Tàu, khi theo HÒ Chí Minh, nÎnh hót TrÜ©ng Chinh, khi chåy theo Lê ñÙc Th† cho nên m¶t nhà thÖ vô danh Çã làm thÖ chÌ trích ông:   

Tên Lành ( TÓ H»u) mà då ch£ng lành,

                        ñã vin cành táo låi giành cành nho.

                                    Táo tàu cûa bác Mao cho,

                                    Còn nho Bét Nhép ( Brezhnev) thÖm tho anh tài.

                        XÜa anh nh¡m rÜ®u Mao ñài,

                                    Gi© Çây Ç°i gió anh xài Vôt ka ( Vodka)

                                    Ngày mai anh nh¡m Sæm Pa,

                        Bi‰t Çâu sau n»a ch£ng là Sa Kê.

                                    Khen anh Çánh dï lành nghŠ,

                                    Bao gi© anh së n¢m kŠ chú Sam?

NhÜ Çã trình bày ª trên, thÖ cûa TÓ H»u mang tính cách s¡t máu, cuÒng Çiên. Vµ các ông TrÀn DÀn và các væn nghŒ sï quân Ƕi Çã Çòi t¿ do væn nghŒ, låi phê bình thÖ TÓ H»u cho nên TÓ H»u coi Çó là m¶t thách ÇÓ uy quyŠn cûa ông. Ông Çã ÇÒng nhÃt hóa ông v§i Çäng. Xúc phåm ông tÙc là chÓng ÇÓi Çäng, là phän Ƕng, là phän quÓc. Vi vÆy, v§i uy quyŠn trong tay, ông ra sÙc tiêu diŒt nhóm Nhân Væn, Giai PhÄm không chút nÜÖng tay, dù trong Çó có Phùng Quán, cháu ông. Ông vØa tàn Ƕc, vØa låm quyŠn, døng công vi tÜ. Sau này , næm 1989, ‘’væn nghŒ ÇÜ®c cªi trói’’, có ngÜ©i phÕng vÃn vŠ Nhân Væn, Giai PhÄm, v§i nét m¥t cæm thù, ông nói : à ! cái b†n Ãy , thì bây gi© tôi rÃt ti‰c, rÃt ti‰c là ngay lúc Çó tôi không diŒt h‰t chúng nó Çi! ( 3).

M¶t chuyŒn khác là chuyŒn NguyÍn ñ¡c Xuân , trܧc Çây là sinh viên tranh Çãu Hu‰ v§i Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng, Hoàng Phû Ng†c Phan, sau  các ông này bÕ lên chi‰n khu, trª vŠ tàn sát dân Hu‰ trong t‰t mÆu thân 1968. Sau 1975, NguyÍn ñ¡c Xuân ra Hà N¶i, ljn nhà TÓ H»u thì bÎ TÓ H»u m¡ng xÓi xä vŠ m¶t t¶i không phäi cûa NguyÍn ñ¡c Xuân. ñó là t¶i ra Hà N¶i mà không ljn ª nhà TÓ H»u. Khi v® TÓ H»u nh¡c nhª TÓ H»u r¢ng ông Çã m¡ng lÀm, Çã l¶n NguyÍn ñ¡c Xuân v§i m¶t ngÜ©i khác. Vì sÌ diŒn, TÓ H»u vÅn ti‰p tøc la m¡ng NguyÍn ñ¡c Xuân. Và ông còn bäo r¢ng m¡ng cho ljn tai kÈ Çó! NguyÍn ñ¡c Xuân công nhÆn r¢ng TÓ H»u nói riêng và  ngÜ©i miŠn Trung nói chung trong Çó có NguyÍn ñ¡c Xuân ÇŠu có máu Çiên và tàn ác (4)

DÅu sao, ông cÛng là ngÜ©i khôn ngoan. Ông Çã làm mai cho Võ Væn KiŒt lÃy bà CÀm, nh© Çó mà ông thêm  cây cao bóng cä. Ông Çã  dÜ®c  làm ûy viên d¿ khuy‰t trung ÜÖng Çäng (1951), ûy viên ban Bí thÜ (1958-1980), ûy viên b¶ chính trÎ (1976-1986), trܪng ban tuyên  huÃn khoa giáo, hiŒu trܪng trÜòng NguyÍn Ái QuÓc, truªng ban ThÓng nhÃt (1974-1975). Næm 1980, ông làm Phó Thû tܧng Ç¥c trách kinh t‰. ñÃy là th©i kÿ lên cao nhÃt cûa ông, và dân chúng Çã ÇŠ cÆp ljn ông trong m¶t câu tøc ng» vô cùng thâm thúy vŠ cái cänh ng¶ éo le cûa hai danh nhân ViŒt Nam và th¿c trång Çáng buÒn cûa ÇÃt nu§c ViŒt Nam mà ngÜ©i ta luôn t¿ hào là Çãt nܧc anh hùng!

‘’ nhà thÖ thì làm kinh t‰,

quan thÓng ch‰ thì lo cai ÇÈ’’

                                    ho¥c:

                                                Nhà thÖ thì làm kinh t‰,

                                                Quan thÓng ch‰ thì Ç¥t vòng xo¡n.

III. TH� S¿ Thæng TrÀm (1986-2002)

 Con ÇÜ©ng công danh cûa TÓ H»u lên cao cÛng ÇÜ®c sáu næm, nhÜng vì nh»ng thÃt båi kinh t‰, nhÃt là vø Ç°i tiŠn ViŒt Nam, næm 1985, ông mÃt chÙc và trª nên bÃt mãn. NgÜ©i bình dân oán hÆn nh»ng chính sách kinh t‰ cûa ông, ngÜ©i ta nguy‹n rûa ông và ÇÒng b†n:

                                                TrÀn PhÜÖng, TÓ  H»u, TrÀn Quÿnh,

                                                Vì ba tên Ãy dân mình kh° Çau!

ChÙc vø sau cùng cûa ông là phái viên trung Üong Çäng c¶ng sän ViŒt Nam. Ông ª tåi 76 Phan ñình Phùng, Hà N¶i, mÃt ngày thÙ hai 9-12-2002, th† 82 tu°i, ÇÜ®c chôn tåi Mai DÎch là nghïa trang dành cho các nhân vÆt quan tr†ng cûa Çäng.

 Sau khi bÎ cách chÙc, TÓ H»u trª nên buÒn bã, bÃt mãn. TÜ tܪng và hÒn thÖ cûa ông Çã thay Ç°i. Ông không còn gi†ng ÇiŒu tin tܪng. Ông mang trong m¶t lúc nhiŠu n‡i buÒn. Cái buÒn l§n nhÃt là Liên Xô và ñông Âu søp Ç°. Trong khi Liên Xô thay Ç°i chû trÜÖng, nào là chÓng sùng bái cá nhân, sÓng chung hòa bình v§i tÜ bän cûa th©i Khrutchev, và chính sách perestroika cûa Gorbachov, nào là chû trÜÖng mª cºa, chính sách không phân biŒt mèo tr¡ng mèo Çen cûa ñ¥ng Ti‹u Bình, TÓ H»u cÛng nhÜ Mao Tråch ñông vÅn ôm khÜ khÜ chích sách c° hû và tàn båo cûa Stalin.  Ông cæm giÆn nh»ng kÈ Çã làm søp Ç° thÀn tÜ®ng Liên Xô vï Çåi trong lòng ông:

Cä Liên Xô cùng th‰ gi§i m§i tan hoang,
   Bªi m¶t lÛ gian tham, phän b¶i, ÇÀu hàng
   ñang nhäy nhót v§i m¶t bÀy hùm sói!
    ( Chào mØng næm 2000)

Cái làm cho ông Çau ǧn nhÃt chính là nh»ng ÇÒng chí c¶ng sän cûa ông. Trܧc Çây ông cæm thù th¿c dân, và tÜ bän, nay thì chính các ÇÒng chí ông hå bŒ ông, hãm håi ông và làm nhøc ông cho nên bây gi© ông cæm thù các ÇÒng chí cûa ông. ThÖ ông lúc này hoàn toàn Ç°i khác, không còn hæng hái, låc quan nhÜ trÜóc. ThÖ ông xÜa và nay nhÜ là cûa hai ngÜ©i khác nhau, Çánh dÃu m¶t bi‰n chuy‹n l§n trong tÜ tܪng và con ngÜ©i TÓ H»u.. Ông dã vi‰t m¶t bài thÃt ngôn bát cú vŠ T‰t trong Çó ông t¿ hào vŠ chính sách khoán cûa ông mà dân chúng no cÖm Ãm áo ( Tôi thÃt låc bài này). Ông cÛng oán hÆn các ‘ÇÒng chí’ cûa ông Çã làm cho ông thÃt båi Çau ǧn. Ông làm thÖ chÌ trích b†n ‘lòng då qu›’, ‘tham nhÛng’, ‘cºa quyŠn’ và coi nhÜ ông là ngÜ©i trong såch, không có t¶i l‡i gì vŠ s¿ suy dža cûa chû nghïa c¶ng sän. Ông không thÃy toàn b¶ chû nghïa Mác là sai và toàn b¶ th‰ gi§i c¶ng sän là thÃt båi, là gian ác, nghèo kh°, bÃt công. Không nh»ng th‰, ông vÅn còn tin tܪng lš tܪng c¶ng sän là Çúng, N‰u nó sai lÀm là do m¶t sÓ ngÜ©i làm sai! Nh»ng bài ‘Chào Xuân 99’, ‘ Du xuân’, ‘Chào mØng næm 2000’. . . là nh»ng bài thÖ ‘ phän cách mång’. N‰u nh»ng bài thÖ trên Çu®c vi‰t vào nh»ng næm Nhân Væn, Giai PhÄm (1955-1956), và tác giä là nh»ng ai khác, TÓ H»u, TrÀn ñ¶ Çã n°i giÆn xung thiên và Çã ÇÜa tác giä cûa chúng vào nhà tù ‘ cäi tåo’!

Bao n‡i buÒn Ç°i mÃy lÀn vui
   Giá t¿ do tính b¢ng máu lŒ.
   Qua Ç¡ng cay m§i hi‹u ng†t bùi.
   Hoa thÖm hút nhøy tØ gÓc rÍ.

Ôi ViŒt Nam ÇÃt nܧc nghïa tình,
   Trái tim l§n yêu chân thiŒn mÏ.
   Sao gÀn xa cái ác cÙ rình
   M¥t nå ngÜ©i che lòng då qu›!

Sao l¡m kÈ xÜng danh ÇÒng chí
   Nhåt lÜÖng tâm, lånh ng¡t ÇÒng tiŠn.
   Gian tà dám bán rao Çåo lš
   Tham nhÛng leo thang bÆc cºa quyŠn!
    ( Chào xuân 99)

Gi†ng ÇiŒu ª Çây bÃt mãn rõ rŒt. Ai muÓn nói ai là ác qu›? Ai tham nhÛng? Ông cho NguyÍn Vˆn Linh, Võ Væn KIŒt là m¥t ngÜ©i då qu› ? Ông cho ông là trong såch? Ông dám tuyên bÓ nh»ng l©i phän Ƕng, chÓng ch‰ Ƕ, chÓng lãnh Çåo?

Næm 2000, c¶ng sän Çã thÓng nhÃt ÇÃt nܧc 25 næm, và cai trÎ miŠn b¡c non nºa th‰ k›, nhÜng TÓ H»u vÅn thÃy møc tiêu cÖm no áo Ãm còn xa v©i. Lúc này, TÓ H»u không còn cái gi†ng t¿ tín nhÜ ngày xÜa mà chÌ là than thª, bÃt mãn :

R¢ng ta hi‹u, Ç©i còn bao Çau kh° chua chát,
   Bao bÃt công Ƕc ác, Çê hèn!
    . . .    cu¶c trÜ©ng chinh xóa nghèo kh° còn dài
    (Chào mØng næm 2000)

Trܧc 1985, th©i ông làm phó thû tܧng ÇÃt nܧc nghèo kh°, Çäng suy søp vì thÃt nhân tâm, và sai lÀm kinh t‰. Sau 1985, NguyÍn Væn Linh theo Trung quÓc mª cºa cho tÜ bän ÇÀu tÜ cho nên Çäng và các lãnh tø trª thành tÜ bän ÇÕ. TÓ H»u nhìn nh»ng phát tri‹n kinh t‰ trong th©i mª cºa b¢ng con m¡t xa lå, thi‰u cäm tình:

L»ng th»ng tôi Çi, rë vào ngõ l§n
   VÓn quen thân, vÅn ng« ngàng chân.
   Nhanh hÖn cây, nhà nhà m†c lên tÀng
   PhÜ©ng nào cÛng khoe sang vài khách sån.
   Nhan nhän cºa hàng, gh‰ bàn chÆt quán
   NgÜ©i  ngÜ©i lao chân bܧc ch£ng nhìn nhau.
   Ai cÛng lo ki‰m  sÓng,  làm giàu
   Ôi! ThÎ trÜ©ng cÛng ‘chi‰n trÜ©ng’, ‘th¡ng båi’
   Còn ch‡ chæng cho tình thÜÖng, lë phäi?
     ( Du Xuân)

ThÖ ông thuª trÈ có cái hæm hª cûa ngÜ©i say mê, cái nhiŒt tình cûa ngÜ©i tin tܪng cho nên rÃt dÍ làm rung Ƕng nh»ng con tim son trÈ và dåi kh©. NhÜng khi tu°i già, khi thÃt båi Çau ǧn, thÖ ông låi mang âm ÇiŒu chán chÜ©ng, bÃt mãn.
Næm 1992, t© Cºa ViŒt sÓ Mùa Xuân Çã Çæng bài vi‰t cûa Phùng Quán có nhan ÇŠ  Xông ÇÃt nhà thÖ TÓ H»u, thuÆt låi viŒc ông ljn mØng tu°i TÓ H»u næm 1990. TÓ H»u là cÆu ru¶t cûa Phùng Quán, là ngÜ©i bÕ tù và trØng phåt Nhân Væn Giai PhÄm, trong Çó có Phùng Quán, cháu ông ta. TÓ H»u lúc này thÃt th‰, Çã džc cho Phùng Quán m¶t trong nh»ng bài thÖ cuÓi cùng cûa TÓ H»u:

                             Anh b¶ Ƕi mua ÇÒng hÒ

                                    Có anh b¶ Ƕi mua ÇÒng hÒ

                                    ThiŒt giä không rành anh cÙ lo.

                                    ñành hÕi cô hàng, cô tûm tÌm,

                                    Giä mà nhÜ thiŒt khó chi mô!

            Bài thÖ này rÃt hóm hÌnh, châm bi‰m nhË nhàng mà sâu s¡c. Không bi‰t qua bài này, TÓ H»u châm bi‰m ai? Ông châm bi‰m cái ch‰ Ƕ mà ông Çã làm phó thû tܧng hay ông châm bi‰m ông? Ông làm bài này t¿ bao gi©? Và t¿ bao gi© ông m§i có th¡c m¡c vŠ hàng thiŒt, hàng giä mà Çäng và ông Çã sän xuÃt non nºa th‰ k› nay? Và nh»ng bài thÖ cûa ông gào thét, phÌnh ph©, kêu g†i là thiŒt hay giä? Phùng Quán vi‰t vŠ bài thÖ này nhÜ sau:

 Riêng tôi, bài thÖ làm tôi nghï ng®i phân vân: Có lë nào m¶t nhà chính trÎ, m¶t nhà thÖ tØng träi thông minh nhÜ cÆu ( TÓ H»u) mà mãi cho ljn lúc bܧc vào tu°i bäy mÜÖi m§i b¡t ÇÀu ngÃm Çòn giä- thiŒt? Hay cÆu Çã ngÃm tØ lâu nhÜng phäi ljn hôm nay, khi không còn hŒ løy gì n»a, m§i có dÎp b¶c båch v§i m†i ngÜ©i? (5)

            Theo l©i Phùng Quán, có lë TÓ H»u cÛng Çã tÌnh m¶ng tØ lâu, Çã ngÃm Çòn ‘’giä thÆt’’tØ lâu nhÜ Ch‰ Lan Viên, nhÜng ông cÙ giä Çò Çóng vai trò m¶t ngÜ©i ngây dåi cho h‰t cu¶c tàn canh! Phùng Quán nhiŠu lÀn ljn thæm TÓ H»u sau khi ông cÆu Çã sÓng cu¶c Ç©i quånh hiu. M¶t bÆn, khi Phùng Quán ra vŠ, TÓ H»u nói: ‘’ CÆu nghï cháu dåi, mà suy cho cùng thì cÆu cÛng dåi’’(6)

Tåi sao TÓ H»u låi nói th‰? TÓ H»u khôn róc Ç©i m§I làm ÇÜ®c phó thû tܧng và làm mÜa làm gió m¶t th©i. Không bi‰t ông còn ân hÆn ÇiŠu gì mà không chÎu nói ra?

Cu¶c Ç©i và tÜ tܪng cûa TÓ H»u có nhiŠu chuy‹n bi‰n Ç¥c biŒt. Ông là ngÜ©i c¶ng sän tích c¿c, Çã theo Çäng tØ thuª bí mÆt, Çã Çem h‰t tài næng phøc vø Çäng, ÇÒng th©i cÛng Ç‹ phøc vø tham v†ng cûa mình. Ông là ngÜ©i s¡t máu, Çã chém gi‰t và gào thét chém gi‰t. S¿ hæng say này Çã ÇÜa ông lên ÇÌnh vinh quang, nhÜng cÛng tØ Çó ông nhÆn thÃy s¿ thÃt båi cûa ông và cûa Çäng. TÓ H»u là ngÜ©i rÃt tinh khôn. Ông bÃt mãn nhÜng bi‰t kìm hãm mình. Ông chºi Çäng vØa ca tøng Çäng. ñó là cái khôn vŠ chính trÎ, nghïa là ông muÓn tÕ ra ông chÌ phê bình m¶t sÓ cán b¶ sai lÀm chÙ không công kích Çäng và chû nghïa Mác Lê. NhÜng hành Ƕng ki‹u Çó cÛng là cái kém vŠ lš luÆn vì m¶t Çäng ÇÀy ‘tham nhÛng, cºa quyŠn’, m¶t xã h¶i  ÇÀy ‘bÃt công, Ƕc ác, Çê hèn’ thì có khác gì xã h¶i cÛ mà c¶ng sän Çã h‰t sÙc tÓ cáo! M¶t nܧc nhÜ th‰ làm sao có th‹ tin tܪng ‘ ñÃt nܧc ta së mÜ©i lÀn Çàng hoàng to ÇËp’ ?(Chào mØng næm 2000)

            DÅu sao trong th‰ gi§i c¶ng sän, TÓ H»u vÅn là nhà thÖ l§n nhÃt cûa h† vì tài thÖ cûa ông và nhiŠu tài khác. Trܧc Çây, có ngÜ©i tiên Çoán TÓ H»u së t¿ tº nhÜ Mayakoski trong khoäng 1930. NhÜng Mayakoski, Tam Ich Lê Nguyên TiŒp (7) , là nh»ng ngÜ©i c¶ng sän có  khí ti‰t cho nên khi thÃy mình bÎ lÜ©ng gåt, và sai lÀm theo c¶ng sän thì hûy thân tå t¶i cùng ÇÒng bào, nhÜng TÓ H»u thì có giòng máu cûa b†n nÎnh thÀn cho nên ông không dåi gì t¿ tº , ho¥c Ç‹ bÎ tܧc thÈ Çäng và ngÒi tù cùng chÎu Çói kh° nhÜ NguyÍn H»u ñang, H»u Loan. Ông v§i TrÀn ñ¶ có nh»ng Çi‹m tÜÖng ÇÒng và tÜÖng dÎ. TÓ H»u là væn quan , TrÀn ñ¶ là võ quan nhÜng cä hai ÇŠu lÆp công l§n trong viŒc tàn sát Nhân Væn, Giai PhÄm, và trª thành nh»ng ông trùm lš thuy‰t gia cûa c¶ng sän ViŒt Nam. Sau 1985, TÓ H»u cÛng nhÜ TrÀn ñ¶ ÇŠu bÃt mãn v§i cái ch‰ Ƕ do hai ông dày công hãn mã xây d¿ng nên, nhÜng thái Ƕ hai ông khác nhau. TrÀn ñ¶ thì công kích Çäng th£ng tay cho nên khi Çã chui vào sáu tÃm, ông vÅn bÎ công an ruÒng bÓ, trong khi TÓ H»u khôn hÖn , bi‰t dØng ch‡ nên dØng nên khi buông xuôi hai tay, ông vÅn Çu®c quÓc táng và n¢m trong Mai DÎch!
                                                                                      NguyÍn Thiên Thø
                                                     ( lÎch sº væn h†c viŒt nam )

                                                            Bên Kia B© ñåi DÜÖng

                                                            http://vanhoa.novelcity.com

CHÚ THICH:

(1)Væn Cao : NguyÍn Thiên Thø, Væn Cao,  BÊN KIA B© ñ[1]I DÐ÷NG, #57, tháng 3 -2003 http://vanhoa.novelcity.com; Phan Låc Phúc, Væn Cao, GiÃc mÖ m¶t Ç©i ngÜ©i. Tuy‹n TÆp T[1]p Ghi. Vˆn NGhŒ, USA, 2002,tr.101-117.

(2) NguyÍn Væn TrÃn. VI‰t Cho MË và QUÓc H¶i. Væn NghŒ, California,1995,tr.220-329.

(3) Hoàng Ti‰n.  Nhìn låi vø án Nhân Væn Giai PhÄm,tr.1-6/17 <http://www.trungtamdukien.org/article.php?id_article=836>

 (4) NguyÍn ñ¡c Xuân. Giao ñi‹m <http://www.giaodiem.com>

 (5) TrÀn HÜng NguyÍn.    Phùng Quán, ti‰ng thÖ bÃt khuÃt.

<http://www.danchu.net/articleschinhluan/collection4/tranhungnguyen40001.htm>(6) TuŒ ChÜÖng. TÓ H»u khôn nÖi c© båc. <VietNest.com>

(7)Tam Ich: Tên thÆt Lê Nguyên TiŒp, sinh ngày 11-2-1917 tåi Thanh Hóa, vào Sai gon 1937, dåy væn chÜÖng ViŒt Nam và Pháp væn, Çã sáng lÆp nhóm Chân Tr©i M§i trong khoäng 1947-1949 gÒm Thiên Giang, Thê Húc, Thi‰u SÖn. Sau ông dåy Çåi h†c Vån Hånh, c¶ng tác cùng NhÃt Hånh, HÒ H»u TÜ©ng, Bùi Giáng, PHåm Công ThiŒn vi‰t Dialogue b¢ng ti‰ng Pháp. Sau này ông m§i bi‰t tÜ©ng tÆn viŒc cha mË ông bÎ c¶ng sän Çãu tÓ ch‰t hÒi 1953, ông cäm thÃy xÜa nay Çã sai lÀm Çi theo kÈ thù c¶ng sän gi‰t cha mË  cho nên ông treo c° t¿ tº ngày 5-1-1972 tåi tÜ gia sÓ 563/74 Phan ñình Phùng, Sàigon, hܪng dÜÖng 57 tu°i. Có lë ngÜ©i cho Tam Ich bi‰t viŒc nhà là HÒng Liên Lê Xuân Giáo vÜ®t Tru©ng Son vào Nam nam 1958 và khoäng 1975 Çã sang Hoa Kÿ và Çã mÃt tåi Hoa Kÿ.