võ kÿ ÇiŠn

 

          Võ Kÿ ñiŠn tên thÆt là Võ TÃn Phܧc, sinh ngày 31-10-1941 tåi DÜÖng ñông, Phú QuÓc, sinh trܪng tåi Bình DÜÖng, tÓt nghiŒp ñåi H†c SÜ Phåm Sài gòn, ban ViŒt Hán næm 1964, dåy ViŒt væn tåi các trÜ©ng Hoàng DiŒu ( Ba Xuyên), và TrÎnh Hoài ñÙc

( Bình DÜÖng). Ra häi ngoåi, Võ Kÿ ñiŠn c¶ng tác v§i các báo Dân QuyŠn, Væn, và Làng Væn. Võ Kÿ ñiŠn là m¶t trong nh»ng nhà væn ÇÀu tiên ª häi ngoåi. Ông làm t°ng thÜ kš h¶i Væn Bút ViŒt Nam häi ngoåi mà Viên Linh là chû tÎch. Cu¶c Çãu Çá bÄn thÌu cûa các væn nhân trong Çó có thÜ rÖi và nh»ng l©i vu khÓng Çã làm cho Væn Bút thêm l† lem mà gia Çình Võ Kÿ ñiŠn cÛng tan nát. Chán tình Ç©i, tØ Çó ông gác bút. Sau næm 2001, ông Çã có låi niŠm vui. Hy v†ng ông së nÓi låi nghiŒp væn chÜÖng dang dª.

            KÈ ñÜa ñÜ©ng là tác phÄm ÇÀu tay cûa ông, ViŒt Publications tåi Toronto, Canada Ãn hành næm 1986. Sách dày 162 trang. ñâylà m¶t tÆp truyŒn ng¡n, gÒm 15 truyŒn:

                        Con ÇÜ©ng phäi Çi

                        Bác Næm h§t tóc

                        Tình ÇÒng chí

                        Ông Bäy th® rèn

                        Nø hôn ÇÀu

                        Bên kia núi

                        Cây sÀu riêng vÜ©n cÛ

                        ñá hoa cÜÖng

                        Chú Bäy Cò

                        Con chó Çi låc

                        Gi†t lŒ nhÜ sÜÖng

                        Có nh»ng cÖn sóng

                        M¶t th©i Ç‹ yêu

                        Bóng nguyŒt lòng sông

                        KÈ ÇÜa ÇÜ©ng

           

            N¶i dung nh»ng truyŒn ng¡n trong KÈ ñÜa ñÜ©ng  là nh»ng truyŒn lÃy tØ th¿c t‰ lÎch sº ViŒt Nam. Võ Kÿ ñiŠn cÛng nhÜ phÀn Çông nhà væn häi ngoåi ÇŠu Çem tâm tÜ, tình cäm, cu¶c Ç©i xót xa cûa mình và sÓ phÆn Çau thÜÖng cûa ÇÃt nu§c giäi bày lên trang giÃy. H† không hŠ tܪng tÜ®ng. H† chÌ chép låi nh»ng ÇiŠu h† trông thÃy và Ƕc giä cÛng Çã trông thÃy. ChÜa bao gi© væn chÜÖng låi phän ánh xã h¶i månh më nhÜ bây gi©!

            Ông Bäy th® rèn là m¶t s¿ thÆt cûa lÎch sº, là m¶t Çau thÜÖng mà dân di cÜ phäi gánh chÎu. S¿ th¿c Ãy chôn vùi trên 30 næm, ljn 1986, Võ Kÿ ñiŠn m§i nói ra.Khoäng 1954, gi»a dân Nam Kÿ và dân B¡c di cÜ Çã có m¶t bÃt ÇÒng chánh ki‰n. Dân Nam, m¶t sÓ có con tÆp k‰t ra b¡c tin tܪng bác và Çäng, h† chÌ trích dân B¡c di cÜ:

Ÿ ngoài Çó sܧng quá. Cách mång thành công, ÇÃt nܧc Ƕc lÆp, thanh bình  , t¿ do, hånh phúc, bÕ Çi chi cho c¿c kh° nhÜ vÆy (40).

            Ông Bäy trong truyŒn Çåi diŒn m¶t sÓ dân Nam thiên c¶ng, ông CÖ Çåi diŒn cho ngÜ©i B¡c di cÜ. Dân di cÜ Çem chuyŒn ngoài B¡c nói cho ÇÒng bào trong nam nhÜng không ai thèm nghe, h† còn bäo dân di cÜ là ‘ công an tuyên truyŠn’. . . ‘ nói xÃu ViŒt Minh’ , và h† lš luÆn:

NgÜ©i ta làm cách mång là Ç‹ Çem låi Ãm no hånh phúc cho dân chúng. N‰u dân chúng kh° c¿c, cÖm không có æn, áo không có m¥c, bÎ b¡t b§ giam cÀm thì làm cách mång làm chi? (40)

Sau 1975, dân chúng miŠn Nam  hi‹u rõ s¿ th¿c thì Çã mu¶n!

Ông Bäy th® rèn trܧc kia bênh v¿c c¶ng sän, sau 1975 Çã thay Ç°i tÜ duy. Bây gi© ông chán ghét bác và Çäng, chán ghét cä th¢ng con tÆp k‰t mà ông hy v†ng và tin tܪng. Ông than thª:

Th¢ng Hai bÎ b¡t Çi h†c tÆp, v® Çã vŠ quê Mõ Cày Ç‹ sinh sÓng. Cái xe Çò cûa th¢ng Ba bÎ lÃy, tøi nó nói khéo là trÜng døng. Cái nhà bÎ ty Giao Thông VÆn Täi ñÜ©ng B¶ mu®n làm væn phòng. Gia Çình phäi làm ÇÖn xin xÕ l¡m m§i ÇÜ®c ª tåm sau nhà xe. Tao thÃy mÃy ÇÙa cháu n¶i  Çi lao Ƕng mà ÇÙt ru¶t ÇÙt gan.Tháng rÒi th¢ng Dân m§i mÜ©i læm tu°i bÎ b¡t thæm trúng phäi Çi Chánh LÜu . Th¢ng nhÕ dÀm mÜa träi n¡ng chÎu không thÃu, phÀn bÎ sÓt rét nóng mê man ÇÜ®c chª vŠ.  . .(43

ñá hoa cÜÖng  cÛng là m¶t s¿ thÆt lÎch sº. H†c sinh TrÀn væn Quÿ là m¶t h†c sinh hiŠn lành, trung hÆu Çã bÎ c¶ng sän lÜ©ng gåt. H†c sinh này tiêu bi‹u cho bao ngÜ©i trong m¥t trÆn giäi phóng miŠn nam, và m¶t sÓ  dân chúng Çã tin tܪng vào NguyÍn H»u Th† Ç‹ cuÓi cùng thÃy r¢ng h† Çã bÎ c¶ng sän lØa dÓi.

Bên kia núi cÛng là m¶t s¿ th¿c cûa lÎch sº. Công an c¶ng sän chÌ b¡t phän Ƕng, còn tr¶m cܧp lÜu manh thì h† không chú š. Trܧc Çây b¡t ÇÜ®c kÈ tr¶m, kÈ c¡p, h† Çánh m¶t trÆn rÒi tha, nay thì quá nhiŠu, không ch‡ nhÓt, không cÖm gåo nuôi, nên h† b¡t rÒi cÛng thä. Hành Ƕng này cûa công an chÌ khuy‰n khích nån tr¶m c¡p, du Çäng  và lÜu manh hoành hành trong xã h¶i.

 

            M¶t sÓ truyŒn cûa Võ Kÿ ñiŠn có tính chÃt bi Çát. Nh»ng truyŒn này k‰t thúc buÒn, b¢ng cái ch‰t hay s¿ Çau kh°, và tuyŒt v†ng.

Gi†t lŒ nhÜ sÜÖng nói lên tình thÜÖng cûa cha v® ÇÓi v§i ÇÙa con r‹ hiŠn hÆu, trong khi Çó ÇÙa con dÈ cûa ông theo bác và Çäng, coi ông nhÜ m¶t kÈ xa lå. Ông giáo ch‰t vì tu°i già, và ch‰t vì  thÜÖng nh§ th¢ng con r‹ Çi h†c tÆp. Chú Bäy Cò m¶t Ç©i tin Çäng, sau 75 chú v« m¶ng. ñá hoa cÜÖng nói lên s¿ Çau kh° cûa nh»ng thanh niên ngu dåi Çi theo Çäng rÓt cu¶c không ÇÜ®c gì cä.

M¶t sÓ truyŒn khác mang tính cách hài hܧc. Võ Kÿ ñiŠn có m¶t nø cÜ©i hóm hÌnh trong các truyŒn Tình ÇÒng chí, và Con chó Çi låc. Các cán b¶ c¶ng sän tham mê vÆt chÃt hÖn ai h‰t. ñÓi v§i cán b¶ cÃp thÃp.  ܧc mÖ cûa h† là 3ñ. Ba ñ tÙc là ñài (radio),ñåp ( xe Çåp) và ñ°ng ( ÇÒng hÒ) . Sau 1975, dân B¡c vào mua ÇÒng hÒ, radio và xe Çåp là vì hÀu h‰t cán b¶ ÇŠu yêu thích 3ñ. Anh chàng giáo viên chi viŒn ngÜ©i b¡c Çåi diŒn cho hång cán b¶ này. ñi Çâu, n¢m ngÒi ÇŠu Çeo cái radio bên cånh vì Çó là bi‹u hiŒu cûa væn minh và sang tr†ng. Xe Çåp ª ngoài b¡c rÃt Ç¡t. Phäi là cán b¶ cao cÃp m§i ÇÜ®c quyŠn mua. Ai có sÓng v§i c¶ng sän m§i bi‰t nh»ng ÇiŠu Võ Kÿ ñiŠn vi‰t ra rÃt Çúng và rÃt thú vÎ, và m§i hi‹u nh»ng l©i than khóc và gi†t nܧc m¡t cûa anh bån giáo viên miŠn b¡c trong cái ch‰t cûa ông HiŒu trܪng! ViŒc tôn th© vÆt chÃt này cho chúng ta  hi‹u tåi sao tham nhÛng, hÓi l¶, móc ngo¥c trª thành công khai và thành ph° bi‰n tåi ViŒt Nam. Con chó Çi låc cho thÃy dân c¶ng sän B¡c Kÿ ham mê æn uÓng, bao gi© cÛng chú tr†ng ljn viŒc ‘ Ƕng mâm, Ƕng th§t’, nhÃt là nhÆu thÎt chó. Ta cÛng thÃy trong viŒc nhÕ nh¥t, ViŒt c¶ng vÅn dùng qu› k‰  Ç‹ chi‰m Çoåt và lØa bÎp.

Chú bäy cò là m¶t truyŒn mang tính chÃt bi lÅn hài. Bi vì chú bäy mÃt ÇÃt, mÃt v®, th‰ mà trong cu¶c sÓng, chú vÅn tin yêu ngÜ©i v® ‘cán b¶’, và  trong cÖn say chú vÅn ca tøng HÒ chí Minh!

TÆp truyŒn này cÛng có tính chÃt lãng mån. Võ Kÿ ñiŠn k‹ nh»ng mÓi tình thÖ m¶ng cûa lÙa tu°i h†c trò. Có nh»ng cÖn sóng là cäm xúc kín Çáo cûa SÖn khi g¥p Liên trên Çäo. M¶t th©i Ç‹ yêu là mÓi tình cûa m¶t giáo sÜ trÈ v§i m¶t n» sinh xinh ÇËp.Cây sÀu riêng vÜ©n cÛ là hoài niŒm m¶t mÓi tình xa xÜa.

            Trong tÆp KÈ ñÜa ñÜ©ng, Tình ÇÒng chí, ña hoa cÜÖng và Con chó Çi låc là ba truyŒn hay nhÃt. Tuy nhiên, m¶t vài chi ti‰t hÖi khác thÜ©ng. DÜòng nhÜ 99% cán b¶ trª vŠ không bao gi© bäo lãnh ngÜ©i thân. H† bäo h†c tÆp là tÓt, càng h†c tÆp càng tÓt. H† có th‹ bäo lãnh tù nhân các loåi kinh t‰,  hình s¿ , nhÜng không bao gi© bäo lãnh tù chính trÎ, vì viŒc này làm håi ljn bän thân h†. Có lë cÆu Hai chÌ nói chÖi mà thôi, nhÜng con ngÜ©i Çã tuyên bÓ: ba má chÌ có công ÇÈ tôi, còn khôn l§n ÇÜ®c nhÜ vÀy là nh© Ön Çäng và bác HÒ mà thôi (114) thì không thích nói Çùa.

            TruyŒn Nø hôn ÇÀu cÛng là m¶t ÇiŠu khó hi‹u. Ông thÀy Bäy Çã tØ bÕ chi‰n khu mà vŠ thành tÙc là phän Çäng, phän t° quÓc, e khó mà ÇÜ®c b¶ y t‰ khen thܪng. TrØ trÜ©ng h®p ông vŠ thành hoåt Ƕng bí mÆt.

Quy‹n Pulau Bidong MiŠn ñÃt Lå cûa Võ Kÿ ñiŠn dày 418 trang, do Xuân Thu Ãn hành 1992.

ñây là m¶t tác phÄm cûa ngÜ©i vÜ®t bi‹n k‹ låi hành trình tìm t¿ do cûa mình. Sau 1975 , Võ Kÿ ñiŠn Çã vÜ®t bi‹n theo chÜÖng trình bán chính thÙc  ljn Pulau Bidong. Võ Kÿ ñiŠn nói cho ta bi‰t tình cäm cûa ông khi s¡p tØ bÕ quê hÜÖng Bình DÜÖng cûa ông:

            Ôi Bình DÜÖng thân yêu cûa tôi, chÌ vài ngày n»a thôi, tôi b¡t bu¶c phäi 

ÇÙt ru¶t mà chia lìa. Ÿ Çó tôi còn bi‰t bao nhiêu bån bè mà gÜÖng m¥t xanh xao màu rau nhiŠu hÖn màu thÎt cá. Ÿ Çó tôi có bi‰t bao nhiêu k› niŒm th©i thÖ Ãu, bao g¡n bó cûa m¶t th©i m¶ng mÖ, bao tin tܪng cûa th©i thành Çåt.. .(19)

Trong tình quê hÜÖng có tình gia Çình. Võ Kÿ ñiŠn trܧc khi ra Çã Çã bÎn rÎn vì n‡i cha già mË y‰u :

Ba má tôi Çó, hai ông bà già da dÈ nhæn nheo nhÜ vÕ cây sao, cây dÀu, lÜng còng, gÓi mÕi, sÓng Çã trên bäy mÜÖi næm trong cái cu¶c Ç©i Çau kh° ÇÀy nܧc m¡t này.. .   Tôi bÃt ch®t ôm lÃy hai ngÜ©i mà khóc ngÃt nhÜ m¶t ÇÙa con nít lên ba. Nh»ng dòng nܧc m¡t trào ra nhÜ suÓi, không kìm låi ÇÜ®c. Ba tôi nói trong ni nghËn ngào:- ñ‹ tøi bay Çi tao ÇÙt tùng khúc ru¶t, nhÜng bi‰t làm sao bây gi©. NgÜ©i ta không Ç‹ gia Çình mnh sÓng yên. .  .(25-26).

PhÀn chính cûa truyŒn, Võ Kÿ ñiŠn trình bày nh»ng nguy hi‹m, nhøc nh¢n và Çau ǧn cûa ngÜ©i tœ nån trên ÇÜ©ng tìn t¿ do.

Trܧc tiên, Võ Kÿ ñiŠn tä cänh bi‹n và cänh chen chúc cûa nh»ng thuyŠn nhân:

Ghe bÎ thúc ti‰n t§i nhanh nhÜng bÎ nhÒi l¡c d» d¶i. Lác Çác nÖi này nÖi kia Çã có ngÜ©i ói. RÒi ti‰ng øa mºa lien hÒi. Tr©i vŠ trÜa càng n¡ng g¡t. –ng thông hÖi xuÓng dܧi khoang không còn Çû hiŒu l¿c n»a. MÃy cái quåt máy chåy liên tøc cä ngày hôm qua, bây gi© có chi‰c Çã hÜ, các ngÜ©i ª dܧi khoang ng¶p thª. M¶t sÓ phäi leo càn lên boong.Nh»ng ngÜ©i ª trên cÛng không khá hÖn chút nào (112).

Võ Kÿ ñiŠn Çã mô tä nh»ng nguy hi‹m khi ghe Çã ra khÕi häi phÆn quÓc t‰.  Ghe ông g¥p cܧp Thái Lan nhÜng chåy thoát ÇÜ®c.

Ông Çã nói lên n‡i tuyŒt v†ng cûa các thuyŠn nhân khi g¥p tàu ngoåi quÓc nhÜng h† l© Çi không cÙu giúp :

Chi‰c tàu càng lúc càng gÀn. Nó l§n nhÜ cái dinh ñ¶c LÆp, Çèn ÇuÓc sáng trÜng. .. b‡ng nhiên Çèn ÇuÓc Çang sáng r¿c r«, tÃt cä rû nhau t¡t ngÃm chÌ còn lèo tèo vài ng†n. RÒi tØ tØ nó quay mÛi, Ç°i hܧng bÕ Çi. L¥ng lë không Ç‹ låi dÃu hiŒu gì (122-123)

Võ Kÿ ñiŠn Çã nói lên nh»ng Çau kh° cûa thuyŠn nhân khi h† ÇÎnh Ç° b¶ Mã lai. H† Çã cº hai sÙ giä l¶i vào b© thÜÖng thuy‰t, xin xÕ:

Dân nhìn thÃy Chiêu Çã cªi áo chÌ còn m¥c quÀn ng¡n dáng s¤n sàng, bèn quæng ru¶t xe xuÓng trܧc. Chiêu nhäy lË theo. TØ trên ghe xuÓng t§ m¥t nܧc Çâu cÛng chØng ba bÓn thܧc cao, khoäng cách khá xa nên khi Chiêu  nhäy xuÓng, bÎ chìm sâu l¡m. Phäi thÆt lâu, Chiêu m§i n°i lên ÇÜ®c, tØ Çó cái ru¶t xe Çã trôi tuÓt ra xa..

Trên bãi cát loáng n¡ng vàng tÜÖi, mÃy ngÜ©i ÇÜÖng t¡m xôn xao, tÃt cä chåy ùa vŠ m¶t phía. Tôi thÃy m¶t ngÜ©i trong Çám Çông chåy bæng bæng qua bên kia ÇÜ©ng, bÈ m¶t hàng rào làm gÆy, ÇÙng h©m s¤n. Hi‰u Çã t§i b© trܧc, bܧc tùng buo khó khæn trong làn nܧc l¡p x¡p. Khi ra khÕi b© nܧc, ngÜ©i Mã Lai liŠn nhào t§i Üa cao cây hàng rào dang tay ÇÆp t§i tÃp vào ÇÀu, vào lÜng. Hi‰u hai tay ôm lÃy ÇÀu, tránh né. Chiêu t§i sau, thÃy tình hình nguy ngÆp, v¶i chåy ngÜ®c ra bi‹n. NhÜng không kÎp n»a rÒi, tøi dân Mã ùa t§i thÆt Çông. Cä hai bÎ Çánh trên ÇÀu, trên c°. Chiêu ÇÜa tay Ç« gåt.Tùng nhát gÆy Çánh xuÓng hai bån, tôi nghe nhÜ chính mình bÎ Çau (137-138).

Ghe cûa Võ Kÿ ñiŠn còn g¥p m¶t tai nån khác n»a. Chåy loanh quanh tìm Pulau Bidong nên tài công Çã vô š cho ghe chåy vào m¶t ghŠnh Çá chìm:

Ch‡ này nܧc không còn xanh th£m n»a mà xanh l®t l®t. ñáy bi‹n cån quá! Sau cái Çøng long tr©i lª  ÇÃt Çó, ti‰ng máy ghe låi n° không bình thÜ©ng. Tôi rán l¡ng nghe. M¶t thÙ ti‰ng gì trào tråo, l¶t x¶t, trøc tr¥c nhÜ có nh»ng mänh s¡t vøn tr¶n l¶n trong các trø bánh xe Çang quay.  .  . Tôi nghï ljn cänh ghe bÎ Çøng Çá ngÀm. SÙc va chåm månh quá, lu©n ghe bung ra b‹ thành l‡ h°ng l§n. Nܧc bên ngoài ùa vào, sóng v‡ t§i tÃp ghe l¡c qua l¡c låi chØng vài lÀn là chìm lïm. Phäi làm sao Çây? Tôi và Duyên ÇŠu không bi‰t l¶i. Mà dÀu bi‰t l¶i cÛng không æn thua gì. Bi‹n  r¶ng bao la. Bi còn quá nhÕ. . . . Trong cái im l¥ng hãi hùng Çó, tØ trong khoang ghe có ti‰ng džc kinh rì rÀm. ñû gi†ng Nam, gi†ng B¡c, nhiŠu nhÃt là gi†ng mÃy bà già Tàu lÖ l§ (154)

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

Ghe cûa Võ Kÿ ñiŠn låi ghé Mã Lai lÀn n»a và chÎ ThuÀn bÎ lính Mã Lai Çánh r§t xuÓng bi‹n (157). Quanh quÄn mãi thì Mã Lai cÛng cho h† ghé däo Pulau Kapas, vì gÀn Çó là Pulau Bidong, m¶t tråi tÎ nån quÓc t‰ mà trong vø này, Mã Lai cÛng ÇÜ®c phÀn l®i. Ÿ Çây, chúng ta thÃy m¶t sÓ con ngÜ©i Á Châu vÅn có máu cܧp bóc, trÃn l¶t và gian ác dù ª ch‰ Ƕ này hay ch‰ Ƕ kia, tôn giáo này hay tôn giáo n†. Lính Mã Lai Çã cܧp ÇÒng hÒ, vàng båc, nhÅn cûa thuyŠn nhân (158-161)-

PhÀn ti‰p theo,tØ chÜÖng 9,  Võ Kÿ ñiŠn tä sinh hoåt trên Çäo. ñây là Çäo Pulau Kapas, là hoang Çäo, là Çäo dØa. Nào Çi hái ÇØa, mua bán th¿c phÄm. N‡i vui mØng cûa thuyŠn nhân khi có thuyŠn ti‰p t‰ th¿c phÄm cûa h¶i Træng LÜ«i LiŠm Mã Lai. RÒi nh»ng ghe vÜ®t biên khác cÛng tÃp nÆp ljn Pulau Kapas. Và Çã ljn ngày qua Bidong làm thû tøc ÇÎnh cÜ. Võ Kÿ ñiŠn cho ta thÃy Pulau Bidong và Pulau Kapas là hai Çäo khác nhau. Pulau Kapas hoang v¡ng còn Pulau Bidong thì Çông Çúc vô cùng. Pulau Bidong là m¶t khung tr©i riêng biŒt, không nÖi nào có. Võ Kÿ ñiŠn tä cho chúng ta quanh cänh t°ng quát cûa Pulau Bidong khi tr©i chuy‹n vŠ Çêm:

NgÜ©i trên Çäo Çông nghËt nhÜ trong h¶i ch® nên ÇÜ©ng sá rÃt khó ÇÎnh hu§ng. Nhìn ch‡ nào cÛng thÃy ngÜ©i ta. .  . Len lÕi trong rØng ngÜ©i, chen lÃn xô dÄy vÜ®t qua m¶t Çoån ÇÜ©ng giÓng nhÜ khu ch® tr©i ª ch® cÛ Hàm Nghi, hai bên là nh»ng ngÜ©i ngÒi bán các loåi hàng hóa cûa MÏ, cûa Mã Lai trên các thùng các-tông. ñÜ©ng ÇÀy rác rܪi, ÇÃt cát dÖ bÄn, lÒi lõm quanh co. Mãi rÒi cÛng t§I khu ÇÃt trÓng Ç‹ tåm trú qua Çêm. Quang cái s¡c marin b¿ cùng cái xách tay xuÓng ÇÃt, tôi ngó quanh. H«i Öi, khu tåm trú là Çây sao? DÙÖi là Çât cát rác rܧI, xung quanh la liŒt nh»ng ngÜ©i bày hàng bán ch® tr©i, räi rác có cây dØa cao. Bàu tr©i dã ÇÀy sao. Tr©i tÓi tØ hÒi nào không hay bi‰t. Trên các såp thÃp lè tè Çã có ngu©i len Çèn. ñèn là h¶p lon coca tim väi, ÇÓt b¢ng dÀu dØa ho¥c dÀu c¥n khói tu mù.  .  . (266).

Ÿ Pulau Bidong không có nh¢ mà chÌ có lŠu. ñây là nh»ng chi‰c lŠu cûa nh»ng gia Çình tœ nån do h† d¿ng lên. M‡i gia Çình chen chúc trong m¶t cái lŠu nhÕ, còn chÆt hÖn là ª trên ghe:

ñó là m¶t cái lŠu cây nhÕ †p Ëp, bܧc vô cºa phäi cúi thÆt thÃp n‰u không muÓn bÎ Çøng b‹ ÇÀu. Trong lŠu có cái sàn duy nhÃt h†p té làm b¢ng nh»ng Çoån câ nhÕ c« ngón chÜn cái ghép låi. Cái sàn này vØa dùng Ç‹ hành lš, Ç‹ ngÒi và cÛng Ç‹ ngû. Cái m¥t sàn n°i u nÀn làm sao mà n¢m? M¶t ÇÓng ÇÒ Ç¥c chÃt ga sát vách choán h‰t phân n»a m¥t sàn.M¶t mình dì Sáu cÛng chÆt rÒi, bây gi© låi thêm chi ñiŒp v§i hai con nhÕ và mÃy Çùa em.VÆy thì phäi giäi quy‰t ra sao, tôi không bie. ñông quá, ch‡ ÇÙng cÛng không có, nói chi ljn ch‡ n¢m. Trong boong ghe BL 1648 cÛng còn r¶ng hÖn. Dì Sáu khoe Çã mua cæn lŠu này giá m¶t lÜ®ng vàng (270).

CÛng nhÜ các nÖi khác trên th‰ gi§i, Pulau Bidong cÛng có nÖi sang nÖi hèn . Khu A sang tr†ng nhÃt m¥c dÀu nó cÛng chÌ là cái lŠu, khu E ª trên núi, leo lên rÃt khó khæn. M¶t chi‰c lŠu khu A cûa TÜ TrÀn HÜng ñåo giá  5 chÌ vàng (296).

Và Çây là cái cÀu tiêu công c¶ng cûa Pulau Bidong:

CÀu ÇÜ®c Çào sâu dܧi cát trên, trên lót ván, xung quanh ÇÜ®c che b¢ng

tôle d®n sóng cao khoäng m¶t mét rܪi không nóc. ChÌ có Çàn bà, con gái m§i cÀn ljn còn Çàn ông, con nít chÎu khó mÃt công ljn Çây làm gì, mé bi‹n ho¥c hÓc núi ch‡ nào cÛng ÇÜ®c, låi såchsë, thoäi mái. ChØng tuÀn sau dãy nhà cÀu ÇÜ®c dËp bÕ, cä Çäo hoàn toàn không có cái cÀu nào..  .. cä däo là m¶t bãi phân kh°ng lÒ. NhÜ hiŒn gi© trên ÇÜ©ng Çi, trên bãi cát, ª gÓc cây ch‡ nào cÛng có nh»ng mìn bÅy cûa quân ta gài låi trong Çêm hôm khuya kho¡t, sÖ š dÅm phäi.. . (276).

Ti‹u thuy‰t cûa Võ Kÿ ñiŠn rÃt linh Ƕng. Có Çû hÌ n¶ ái Ó. Trong Çau kh°, thÌnh thoäng chúng ta cÛng thÃy có nh»ng nø cÜ©i.

NghŒ thuÆt tä cänh cûa Võ Kÿ ñiŠn rÃt tinh t‰. Ông không tä nhiŠu. Ông chÌ phác h†a Çôi nét mà rÃt ÇÀy Çû. Ông Çã tä cänh bi‹n khÖi:

Tùy theo Ƕ sâu, nܧc bi‹n có màu khác nhau. Bi‹n càng sâu, nÜóc càng ÇÆm. Bây gi© ghe Çã ra khÖi xa l¡m nên nܧc có màu xanh Çen. Càng lúc sóng càng v‡ månh phía sau lái (112).

Ông Çã so sánh cänh ViŒt Nam và Mã Lai:

Mã Lai là Çây. Phong cänh có cái gì khang khác ViŒt Nam mình. Bi‹n thì cÛng sóng v‡ chÆp chùng, núi thì cÛng cao xa thæm th£m ngoàn ngoèo, bãi cát thì cÛng tr¡ng xóa qønh hiu.  .   . ¯ Çúng rÒi cây dØa Mã Lai cao quá, cao gÃp Çôi cây dØa ViŒt nam. Nó cao vút, th£ng Çu¶t, Óm nhom. Nhà ÇÜ®c cÃt dܧi nh»ng tàn dØa im mát, loåi nhà sàn cao c£ng, mái ngói ÇÕ tÜÖi. Cä xÙ Mã Lai, tÃt cä m†i vÆt døng tØ nhà cºa, xe c¶ ghe thuŠn, ljn quÀn áo ÇÜ®c sÖn ph‰t, thêu tha b¢ng nh»ng màu sæc vui tÜÖi, sáng sûa (129-130).

 

Quy‹n Pulau Bidong MiŠn ñÃt Lå cÛng nh¡m tÓ cáo ch‰ Ƕ c¶ng sän:  cܧp bóc, tham nhÛng (41), xông vào nhà tÎch thu tû sách gia Çình (21-22), c¶ng sän muÓn thu tiŠn và Çu°i ngÜ©i Hoa nên t° chÙc ra Çi bán chính thÙc (33), h† ÇÜa ngÜ©i xuÓng tàu quá Çông , không chú tr†ng ljn ÇiŠu kiŒn sÓng và tính mång cûa thuyŠn nhân :

Chi‰c ghe dài t§i hai mÜÖi mÃy thܧc mà chÙa trên ba træm næm chøc ngÜ©i thì ch‡ ÇÙng cÛng không có nói chi t§i ch‡ n¢m(108).

Ông cÛng tÓ giác c¶ng sän len lÕi kh¡p m†i nÖi, chui vào Çám vÜ®t biên Ç‹ hoåt Ƕng (378).  Võ Kÿ ñiŠn cÛng tÓ cáo cänh sát Mã Lai, và dân chài Thái Lan Çã làm håi dân vÜ®t biên.

Hai tác phÄm này cÛng có chung m¶t chû ÇŠ vÜ®t bi‹n. Ÿ tÆp KÈ  ñÜa ñÜ©ng,  các truyŒn Tình ÇÒng chí, Cây sÀu riêng vÜ©n cÛ, Có nh»ng cÖn sóng ÇŠu là nh»ng chuyŒn lÃy Çäo Pulau Bidong làm bÓi cänh.

Hai tác phÄm cûa Võ Kÿ ñiŠn cùng chung m¶t chû ÇŠ chÓng c¶ng, và tính chÃt chÓng c¶ng, phän ánh tÜ tܪng, tình cäm các væn nghŒ sï häi ngoåi ÇÓi v§i ÇÜ©ng lÓi , chính sách cûa Çäng c¶ng sän. Võ Kÿ ñiŠn là m¶t nhà væn, và là m¶t chÙng nhân cûa lÎch sº. Ông là m¶t ti‹u thuy‰t gia, là m¶t nhà chép sº b¢ng truyŒn kš.