xuandieu

Con ÇÜ©ng tình ái cûa xuân diŒu

(1916-1985)

NguyÍn Thiên Thø

Xuân DiŒu là nhà thÖ cûa ái tình. Hai tác phÄm cûa ông, ThÖ ThÖ, Gºi HÜÖng Cho Gió là nh»ng bän tình ca cûa th©i tiŠn chi‰n. Ông ÇÎnh nghïa tình yêu rÃt hay:

Làm sao ÇÎnh nghïa ÇÜ†c tình yêu?

Có nghïa gì Çâu m¶t bu°i chiŠu.

Nó chi‰m hÒn ta b¢ng n¡ng nhåt,

B¢ng mây nhè nhË, gió hiu hiu.

(Vì sao)

Th¿c s¿, Xuân DiŒu vÅn chÜa ÇÎnh nghïa ÇÜ®c tình yêu. Ông chÌ nói hiŒn tÜ®ng cûa tình yêu, trång thái cûa tình yêu chÙ chÜa nói ÇÜ®c bän chÃt cûa tình yêu. NhÜng không ai trách nhà thÖ vì nhà thÖ chÌ nói lên cäm xúc cûa mình. Th‰ là Çû!

Ông cho r¢ng tình yêu là ÇiŠu vô cùng cÀn thi‰t cho con ngÜ©i, cho cu¶c sÓng:

Làm sao sÓng Çu®c mà không yêu,

Không nh§ không thÜÖng m¶t kÈ nào.

Hãy ÇÓt Ç©i ta muôn thÙ lºa

Cho bØng tia m¡t, Ç† tia sao!

( Bài thÖ tu°i nhÕ)

Trong væn h†c ViŒt Nam chÜa có m¶t nhà thÖ nào yêu cuÒng sÓng v¶i nhÜ Xuân DiŒu. Nhà thÖ si mê, nhà thÖ gào thét và nhà thÖ kêu g†i:

Mau v§i chÙ, v¶i vàng lên v§i chÙ!

Em, em Öi, tình non Çã già rÒi,

Con chim hÒng, trái tim nhÕ cûa tôi

Mau v§i chÙ! Th©i gian không ÇÙng Ç®i!

(Giøc giã)

Ông Çòi hÕi ngÜ©i yêu cÛng phäi’ tích c¿c’ nhÜ ông trong tình yêu:

Hãy sát Çôi vai, hãy kŠ Çôi ng¿c,

Hãy tr¶n nhau Çôi mái tóc ng¡n dài!

Nh»ng cánh tay! Hãy quÃn lÃy Çôi vai

Hãy dâng cä tình yêu lên sóng m¡t!

Hãy khæng khít nh»ng c¥p môi g¡n ch¥t

Cho anh nghe Çôi hàm ng†c cûa ræng.

Trong say sÜa anh së bäo em r¢ng,

GÀn thêm n»a, th‰ vÅn còn xa l¡m!

(Xa cách)

Nhà thÖ thú nhÆn r¢ng mình là ngÜ©i tham lam trong tình yêu:

Yêu tha thi‰t, th‰ vÅn còn chÜa Çû

Phäi nói yêu træm bÆn Ç‰n nghìn lÀn

Phäi m¥n nÒng cho h‰t mãi Çêm xuân

ñem chim bÜ§m thä trong vÜ©n tình ái.. .

(Phäi nói )

TrÜ§c 1945, Xuân DiŒu Çã n°i danh lãng mån. NhiŠu ngÜ©i nghï r¢ng sau 1945, Xuân DiŒu së không còn làm thÖ tình n»a vì sau lúc này, væn chÜÖng lãng mån Çã bÎ Çem chôn xuÓng ÇÃt Çen! H»u Loan và Quang DÛng Çã khÓn ÇÓn vì nh»ng bài thÖ lãng mån dÀu trong Çó có rÃt nhiŠu y‰u tÓ ÇÃu tranh chÓng Pháp. TrÜ§c Çây, Xuân DiŒu Çã làm bài Cäm xúc, mª ÇÀu b¢ng hai câu ÇÎnh nghïa thi sï:

Là thi sï nghïa là ru v§i gió,

MÖ theo træng, và vÖ vÄn cùng mây!

TrÜ©ng Chinh, dÜ§i bút hiŒu Sông HÒng Çã ch‰ nhåo:

Là thi sï nghïa là tru v§i chó. . .

TÓ H»u, lš thuy‰t gia cûa c¶ng sän ViŒt Nam cÛng Çã chÌ trích tình cäm ûy mÎ cûa bài thÖ này:

Khóc nhøc, rên hèn, van xin y‰u ÇuÓi !

Có lë trong giai Çoån ÇÀu, Xuân DiŒu bÎ Çä kích, nhÜng sau nh© có Huy CÆn che chª, và chính ông cÛng tÕ ta phøc tùng Çäng cho nên ông trª thành nhân vÆt quan tr†ng bên cånh TÓ H»u. TØ Çây, Xuân DiŒu tích c¿c làm thÖ tuyên truyŠn, ông trª thành m¶t trong nh»ng nhà thÖ trø c¶t cûa c¶ng sän ViŒt Nam. Và tØ Çây ông bi‰n Ç°i, ông sáng tác theo chiŠu hÜ§ng væn nghŒ Mác xít. Trong h†c tÆp cäi tåo, ông b¶c l¶ s¿ thành khÄn l¶t xác Çi theo Çäng và ca tøng HÒ Chí Minh:

M‡i lÀn tranh Çãu gay go,

Chúng con låi ÇÜ®c bác HÒ t§i thæm.

Nghe l©i bác dåy khuyên ræn

Chúng con Ü§c muÓn theo chân cûa ngÜ©i

Chúng con thŠ nguyŒn m¶t l©i

Quy‰t tâm thành khÄn, l¶t ngÜ©i tØ Çây

(Ngôi Sao)

Nh»ng ngày ÇÀu kháng chi‰n chÓng Pháp, ông say mê, tin tÜªng c¶ng sän, ca ng®i du kích:

Ai tØng nghe nói quân du kích

Nh¡c Ç‰n lòng son tràn cäm kích.

Ôi nh»ng chi‰n sï, nh»ng anh hùng

Nh»ng kÈ hÒn xanh nhÜ ng†c bích.

ñi theo ti‰ng g†i nÜ§c non thiêng

ñÙng dÜ§i sao vàng ra kháng ÇÎch.. .

( Ng†n quÓc kÿ, 1945)

Trong kháng chi‰n chÓng MÏ, ông cÛng nhÜ NguyÍn Bính, Thanh TÎnh, T‰ Hanh nh§ miŠn Nam thân yêu. ñây là m¶t ÇŠ tài vØa thích h®p v§i chû trÜÖng Çäng và nhà nÜ§c, ÇÒng th©i thÕa mãn tình riêng cûa các cán b¶ gÓc miŠn Nam cho nên h† rÃt hào hÙng khi vi‰t vŠ quê hÜÖng, vŠ k› niŒm cÛ m¥c dÀu trong Çó có nh»ng câu chÓng MÏ, ca tøng giäi phóng quân miŠn Nam. Trong loåi này, Xuân DiŒu bày tÕ tình cäm khá sôi n°i, nÒng nàn.

T° quÓc tôi nhÜ m¶t con tàu,

MÛi thuyŠn ta Çó mÛi Cà Mâu!

. . . . . . . .

T° quÓc tôi nhÜ m¶t con tàu

ñêm n¢m tôi nh§ mÛi Cà Mâu!

(MÛi Cà Mâu và CÀm Tay, Væn H†c, HN, 1958 )

Ôi miŠn Nam, miŠn Nam,

Quê má, quê má yêu

Quê xinh ÇËp træm chiŠu

Ôi miŠn Nam, miŠn Nam

Ôi Bình ñÎnh, Quy NhÖn

ñâu yêu m‰n cho hÖn

NÖi ta l†t lòng mË

. . . . . .

Hôm nay ta nói thÆt

Nh§ ÇÙt ru¶t miŠn Nam

TØ hôm Ãy vŠ thæm

ñã mÜ©i ba næm lÈ!

(Næm Nhà ThÖ ViŒt Nam Dân Chû C¶ng Hòa, Nh§ quê Nam)

Xuân DiŒu Çã lÆp nhiŠu thành tích dâng Çäng. Khi TÓ H»u hô hào diŒt ÇÎa chû b¢ng nh»ng l©i s¡t máu:

Nh»ng quân cÜ§p ru¶ng cÜ§p nhà,

Nh»ng quân Çè c° l¶t da giÓng nòi.

B†n ÇÎa chû c¡m vòi hút máu

Phäi vùng lên mà Çãu th£ng tay.

Th¿c dân ÇÎa chû m¶t bÀy

Chúng là thú vÆt , ta Çây là ngÜ©i. . .

(Quang vinh t° quÓc chúng ta, 8-1955)

Xuân DiŒu phø h†a cÛng b¢ng nh»ng l©i s¡t máu không kém:

Anh em Öi quy‰t chung lÜng

ñÃu tranh tiêu diŒt tàn hung tº thù!

ñÎa hào, ÇÓi lÆp ra tro,

LÜng chØng, phän Ç¶ng Ç‰n gi© tan xÜÖng

Th¡p ÇuÓc cho sáng kh¡p ÇÜ©ng

Th¡p ÇuÓc cho sáng Çình làng Çêm nay

Lôi c° b†n nó ra Çây,

B¡t quÿ gøc xuÓng Ç†a Çày ch‰t thôi!

( Ngôi Sao)

Không nh»ng th‰, ông còn tích c¿c Çãu tÓ bÓ mË ông. Xuân DiŒu Çã vi‰t trong bài Gºi v® chÒng th¢ng Thu, tÙc v® chÒng ông giáo Ngô Xuân Thu, bÓ mË ÇÈ cûa Ngô Xuân DiŒu:

Ai vŠ làng Bái Hå

Nh¡n v® chÒng th¢ng Thu

R¢ng chúng bây là lÛ quÓc thù. . .

Khi TÓ H»u hô hào diŒt Nhân Væn, Giai PhÄm thì Xuân DiŒu hÜªng Ùng ngay. Ông tích c¿c trong các cu¶c Çãu tÓ, và vi‰t bài tÓ cáo h† n»a. Bªi vÆy mà ông Çu®c TÓ H»u Üu Çãi.

NhÜ Çã nói trên, vì Xuân DiŒu tích c¿c theo Çäng cho nên ông trª thành ‘ cai væn nghŒ’(1), và tØ Çó không ai còn chÌ trích ông n»a dù ông làm thÖ lãng mån. Vì vÆy, sau cäi cách ru¶ng ÇÃt 1954-1955, và sau vø tÃn công Nhân Væn, Giai PhÄm 1957, Xuân DiŒu ngang nhiên làm thÖ tình vì Çó là Ç¥c quyŠn cûa giai cÃp lãnh Çåo nhÜ TÓ H»u, Huy CÆn. ThÖ tình cûa ông trong th©i gian này cÛng khá Ç¥c s¡c. Bài thÖ n°i ti‰ng nhÃt cûa Xuân DiŒu là Bi‹n do ông sáng tác trong dÎp Çi chÖi bi‹n SÀm SÖn næm 1958, Çæng trong MÛi Cà Mâu và CÀm Tay cùng næm:

Anh không xÙng là bi‹n xanh

NhÜng anh muÓn em là b© cát tr¡ng

B© cát dài ph£ng l¥ng

Soi ánh sáng pha lê

B© ÇËp Çë cát vàng

Thoäi mái hàng thông ÇÙng

NhÜ l¥ng lë mÖ màng

SuÓt nghìn næm bên sóng

Anh xin làm sóng bi‰c

Hôn mãi cát vàng em

Hôn thÆt khë thÆt êm

Hôn êm ÇŠm mãi mãi

ñã hôn rÒi hôn låi

Cho Ç‰n mãi muôn Ç©i

Dù tan cä ÇÃt tr©i

Anh m§i thôi dào dåt.

CÛng có khi ào åt

NhÜ nghi‰n nát b© em

Và lúc triŠu yêu m‰n

NgÆp b‰n cûa lòng tin

Anh không xÙng là bi‹n xanh

NhÜng cÛng xin làm sóng bi‰c

ñ‹ hát mãi bên gành

M¶t tình chung không h‰t

Có nh»ng khi b†t tung tr¡ng xóa

Và gió vŠ bay tÕa nÖi nÖi

NhÜ hôn mãi ngàn næm không thÕa

Bªi yêu b© l¡m l¡m em Öi!

Bài Bá Nha, TrÜÖng Chi vi‰t næm 1961 là m¶t bài thÖ tình.

Anh là ngÜ©i thuyŠn chài TrÜÖng Chi,

Trong trái tim mang em Ç†ng låi.

Anh là ngÜ©i gäy Çàn Bá Nha

ñã Ç¥t em vào khúc nhåc ca. . .

Næm 1967, ông vi‰t bài Hôn cái nhìn mà š tÙ rÃt ng¶ nghÌnh và trÈ trung:

Không phäi anh hôn nÖi m¡t

Anh hôn cái nhìn cûa em.

M¡t em m¶t vØng yêu

Th¡t anh trong lÜ§i êm ÇŠm. . .

Xuân DiŒu sau 1945 cÛng nhÜ Xuân DiŒu trÜ§c 1945 ÇŠu ca tøng tình yêu, coi tình yêu là nguÒn sÓng, là bÃt diŒt:

Em cho anh chén nÜ§c

Anh bi‰n thành rÜ®u nho

RÜ®u triŠn miên m¶ng Ü§c

RÜ®u nÒng nàn thÖm tho

Cái men trong m¡t em

Anh Ç‹ vào chén nÜ§c

HÜÖng hÖi thª cûa mình

ñã hóa thành rÜ®u chuÓc.. .

Ôi! Chén rÜ®u ân tình

TØ bình minh s¿ sÓng

Rót mãi t§i vô cùng

Cûa cu¶c Ç©i lÒng l¶ng.

( Chén nu§c)

Mãi mãi em Öi,

Cây Ç©i trïu trái

Gió trong lá mùa thu rÒi trª låi

Rì rào Çôi ta tình ái muôn Ç©i

Trong m¡t Çen em mãi mãi ánh tr©i

Ng©i qua m¶t s®i tóc buông rÛ trán

Mãi mãi môi em nhøy Ç©i vô hån

Và cây Ç©i Öi! Xán lån xanh tÜÖi.

( Cây Ç©i mãi mãi xanh tÜÖi)

Xuân DiŒu Çã ca tøng nh»ng giây phát thÀn tiên bên nhau b¢ng nh»ng l©i thÖ bóng bÄy:

Xin em nói v§i th©i gian,

Ghé thuyŠn chª h¶ ta sang b‰n thÀn.

Lên b© vØa m§i Ç¥t chân,

NÜ§c non Çâu b‡ng trong ngÀn gÀn xa.. . .

. . . Th©i gian rót xuÓng ÇÆm Çà

M¶t mình êm dÎu bao la ÇÃt tr©i

Träi bao Çau kh° trong Ç©i

M§i dành cho phút ÇÜ®c ngÒi bên em

( B‰n thÀn tiên)

Bài thÖ này có lë lÃy š ª bài thÖ Xin rÜ§c cô em cûa LÜu Tr†ng LÜ trong Ti‰ng Thu:

Xin rÜ§c cô em bÜ§c xuÓng thuyŠn,

ThuyŠn tôi s¡p trÄy b‰n thÀn tiên.. .

CÛng nhÜ thuª hoa niên, Xuân DiŒu yêu rÃt nhiŠu. Xuân DiŒu yêu rÃt nhiŠu ngÜ©i và g¥p g« ª nhiŠu nÖi:

Anh Çã g¥p em ª chân ng†n núi xanh,

Núi sÅm bi‰c nhÜ mùa thu Ç†ng låi

Trong thung lÛng hoang sÖ, ngô lay c©- r¶ng rãi

PhÃn ngô còn ÇÜ®m mãi hÒn ta

Anh Çã g¥p em trên b© b‹ sóng xao,

Phi lao rì rào hÒn trao cho gió.

B© cát mÎn dåt dào sóng v‡

NiŠm ân tình vån thuª ch£ng hŠ vÖi

Anh Çã g¥p em dÜ§i m¶t tr©i sao

Và Çôi m¡t em in vào vÛ trø

Anh ng®i gi»a muôn vàn tinh tú

ñêm mÖ màng thÖm hÜÖng áo cûa em. . .

( BÙc tÜ®ng)

Xuân DiŒu nhÜ con bÜ§m bay lÜ®n trên nh»ng cành hoa:

NgÅm cho kÏ, anh là ngÜ©i båc bëo

Em yêu rÒi, anh Çã v¶i quên ngay

M§i hôm kia tình t¿ Ç‰m mê say

Sang b»a nay anh làm nhÜ mÃt h‰t. . .

( Anh là ngÜ©i båc bëo)

Ÿ m¶t vài bài thÖ khác, ta thÃy Xuân DiŒu Ü§c muÓn thûy chung nhÜ Çoån sau dây trong bài ChÀm chÆm ÇØng quên, trích tÆp Thanh Ca (1967-1980):

ChÀm chÆm ÇØng quên em, em Öi!

Ch§ quên yêu m‰n hÙa muôn Ç©i.

ñØng quên hoa duÓi, hoa sim dåi

Hoa då lan hÜÖng ôm lÙa Çôi. . .

ChÀm chÆm ÇØng quên cÕ v§i sÜÖng

Træng sao ta ng¡m nh»ng Çêm trÜ©ng

Em Öi chÆm chÆm ÇØng quên núi

SuÓi Båc, CÀu Mây Çã ngát hÜÖng. . .

Muôn s®i ngàn dây Çã th¡t nhau

Em Öi, chÀm chÆm, tháo gì mau.

Tháo dây, rÙt cä vào da thÎt

Anh bi‰t bao gi© m§i h‰t Çau. . . .

CÛng nhÜ th©i trai trÈ, Xuân DiŒu lúc ngoài 50 tu°i (1970), cÛng Ça tình, cÛng cuÒng nhiŒt:

Tr©i Öi, ôm lÃy say sÜa sÜa

M¥t khao khát m¥t, lòng mÖ Ü§c lòng

Hôn em, nÜ§c m¡t ròng ròng

Em Öi nhÜ ng†n Çèn chong vÅn ch©

Em hôn anh suÓt m¶t gi©

Anh hôn em mÃy cho vØa lòng Çau!

. . . . . . . . .

Hôn em nghìn thuª chÜa xuê

ƒp yêu xÜÖng thÎt, g¡n kŠ tâm linh ( Hôn )

CÛng nhÜ th©i trai trÈ, tình yêu cûa Xuân DiŒu là tình yêu dau kh°:

Tôi là m¶t kÈ Çiên cuÒng,

Yêu nh»ng ái tình ngây dåi.

Tôi cÙ b¡t lòng tôi Çau Ç§n mãi

ñau vô duyên, Çau không Ç‹ làm gì.. . .

( ThÖ duyên)

Anh Çã gi‰t em, anh chôn em vào trái tim anh

TØ Çây anh không ÇÜ®c yêu em ª trong s¿ th¿c

M¶t cái gì Çã qua, m¶t cái gì Çã mÃt

Ta nhìn nhau, bÓn m¡t bi‰t làm sao?

Ôi! Em m‰n yêu! Em vÅn là ngÜ©i anh yêu m‰n nhÃt

Cho Ç‰n bây gi© ru¶t anh vÅn th¡t

Tim anh vÅn ÇÆp nhÜ vÃp th©i gian.

. . . . . . . . . .

Ôi! Xa em, anh rÖi vào v¿c không cùng

ñ©i anh không em, lånh lùng tê buÓt

NhÜng còn anh, còn em, mà Çôi ta Çã khác

Ta: hai ngÜ©i xa lå - phäi Çâu ta!

. . . . . Con ÇÜ©ng Çi t§i trái tim em

Anh Çã gi‰t em rÒi, anh vÅn ngày Çêm yêu m‰n

Em Çã gi‰t anh rÒi, em vÙt xác em Çâu?

( Anh Çã gi‰t em )

Có lë nh»ng bài thÖ tình cûa Xuân DiŒu sáng tác sau 1945 thì bài Bi‹n là hay nhÃt.

VÛ Ng†c Phan cho r¢ng bài này n¶i dung là ca tøng ÇÃt nÜ§c:

Sau Cách mång tháng tám, Xuân DiŒu vÅn là nhà thÖ tình yêu, nhà thÖ yêu Ç©i. TrÜ§c cách mång tháng tám có nhà thÖ Çã ví cu¶c Ç©i là ‘ b‹ thäm mênh mênh’. Bi‹n cä và sóng l§n ÇÓi v§i nhiŠu nhà væn, nhà thÖ Çông tây là cänh rùng r®n, vì nó chÙa Ç¿ng bi‰t bao tan v«, ch‰t chóc, nhÜng trong bài bi‹n (1962) dÜ§i con m¡t cûa Xuân DiŒu, sóng cä xô vào b© cát là nh»ng cái hôn nÒng th¡m cûa NÜ§c v§i ñÃt (2).

C° nhân nói: ‘ MiŒng nhà quan có gang có thép’ ho¥c’ miŒng quan trôn trÈ’, và yêu nên tÓt, ghét nên xÃu’ thÆt là Çúng! VÛ Ng†c Phan cÛng nhÜ Hoài Thanh sau 1945 Çã trª thành nh»ng tay lš luÆn Mác Lê nin, cÀm cân näy m¿c cho gi§i væn nghŒ sï miŠn B¡c. Hai ông cùng TÓ H»u muÓn cho ai sÓng thì sÓng, b¡t ai ch‰t phäi ch‰t. Yêu Xuân DiŒu, h† VÛ bäo bài Bi‹n là thÖ yêu nu§c, n‰u ngÜ©i khác làm bài này ch¡c ông Çã phang træm gÆy vào ÇÀu vŠ t¶i lãng mån, ÇÒi trøy, và b¡t Çi cäi tåo mút mùa! CÛng trang trên,VÛ Ng†c Phan còn Çem bÙc tranh khÕa thân cûa Pétrus Paulus Rubens (1577-1640) bäo Çó là bi‹u tÜ®ng cûa ÇÃt nÜ§c, so sánh v§i bài Bi‹n cûa Xuân DiŒu. T¶i nghiŒp cho Tô Ng†c Vân, m¶t thiên tài vŠ h†a, Çã vë bÙc tranh Hà N¶i trong khói lºa, trong Çó có m¶t thi‰u n» rÃt ÇËp ÇÙng bên Hà N¶i tro tàn, k‰t quä ông bÎ chÌ trích thäm thÜÖng, nào là ÇÒi trøy, lãng mån, phän Ç¶ng, ti‹u tÜ sän khi‰n cho tØ Çó vŠ sau Tô Ng†c Vân không dám vë mÏ nhân n»a!

Không ai phû nhÆn bài thÖ trên là m¶t bài thÖ tình. ChÌ có h† Phan. Bài thÖ này giÓng thÖ HÒ Xuân HÜÖng vŠ dùng Än ng». Bài này cÛng giÓng m¶t bài Oread cûa HD (Hilda Doolittle 1886-1961):

Whirl up, sea --

whirl your pointed pines,

splash your great pines

on our rocks,

hurl your green over us,

cover us with your pools of fir.

ñåi dÜÖng !

Xin hãy quay cuÒng!

Xin xoáy nh»ng ÇÀu thông nh†n

Và Çâm nh»ng cây thông lón

vào hÓc Çá cûa chúng tôi

CÙ b¡n chÃt xanh lên kh¡p nÖi

Và phû chúng tôi b¢ng nh»ng hÒ cây xanh tÜÖi.

Bài thÖ cûa HD là m¶t bài thÖ kín Çáo hÖn cä HÒ Xuân HÜÖng nhÜng š rÃt mãnh liŒt. Nó chÌ tä cänh bi‹n và Ü§c mong cûa rØng, cûa núi. RØng núi khao khát muÓn bi‹n tÃn công vào hÓc Çá, xâm nhÆp rØng, Çi sâu vào núi, ôm Ãp núi rØng trong cÖn hoan låc vô cùng cûa tr©i ÇÃt. ñó cÛng là Çam mê ngây ngÃt cûa n» tác giä. Còn bài thÖ cûa Xuân DiŒu l¶ š hoàn toàn. Ông dùng bi‹n Ç‹ nói lên døc v†ng cûa ông:

Hôn mãi cát vàng em

Hôn thÆt khë thÆt êm

Hôn êm ÇŠm mãi mãi

ñã hôn rÒi hôn låi. . .

ThÖ và th¿c t‰ nhiŠu khi khác nhau. Tình yêu trong thÖ Xuân DiŒu là cä m¶t vÃn ÇŠ phÙc tåp. Ai là Em trong thÖ Xuân DiŒu? Trong thÖ cûa các thi sï khác, chúng ta thÃy có nam và n», có chàng có thi‰p.

Quân tåi TÜÖng giang ÇÀu,

Thi‰p tåi TÜÖng giang vÏ

Ho¥c Chinh phø ngâm:

Thi‰p trong cánh cûa, chàng ngoài chân mây.

Ho¥c ca dao:

-Chàng vŠ cho chóng mà ra,

-ñi Çâu cho thi‰p theo cùng,

ñói no thi‰p chÎu, lånh lùng có Çôi.

Trong thÖ NguyÍn Bính, chúng ta cÛng thÃy có chàng và nàng:

-Nhà nàng ª cånh nhà tôi,

-DØng chân trÜ§c cºa nhà nàng,

ThÃy hoa vàng v§I bm vàng hôn nhau

Ho¥c Ch‰ Lan Viên:

Ta cùng nàng nhìn nhau không ti‰ng nói,

Còn thÖ Xuân DiŒu, dÜ©ng nhÜ không có chàng và nàng, chÌ có anh và em khi k‹ cu¶c tình cûa tác giä. N‰u có là khi tác giä k‹ chuyŒn vŠ ngÜ©i khác hay s¿ xÜa tích cÛ:

Và nàng L¶ng Ng†c lÃy Tiêu Lang,

( NhÎ hÒ)

TrÜ§c Çây, chúng ta cÙ tÜªng Xuân DiŒu Çã chåy theo nh»ng hình bóng giai nhân, và th¡c m¡c: nh»ng giai nhân nào Çã Çi qua Ç©i Xuân DiŒu? Xuân DiŒu yêu nhÜ th‰ nào? Gia cänh Xuân DiŒu ra sao? Lãy v® næm nào? ñÜ®c mÃy con? Ÿ các nÜ§c Âu MÏ, ngÜ©i ta Çã vi‰t thành sách cu¶c Ç©i tình ái cûa Xuân DiŒu và ta có th‹ hi‹u rõ s¿ viŒc. NhÜng tØ tru§c, chÜa ai vi‰t vŠ Ç©i tÜ cûa ông. Chúng ta không rõ ông có yêu nh»ng giai nhân nào không. GÀn Çây, Tô Hoài cho bi‰t Xuân DiŒu thu¶c loåi ÇÒng tính luy‰n ái. Ông chÌ yêu trai hay ông yêu trai lÅn gái cÛng nhÜ Shakespeare?

TrÜ§c 1945, Xuân DiŒu Çã ca tøng ‘ tình trai’:

Tôi nh§ Rimbaud v§i Verlaine,

Hai chàng thi sï choáng hÖi men,

Say thÖ xa lå, mê tình bån,

Khinh rÈ khuôn mòn, bÕ lÓi quen

. . . . . . . . .

K‹ chi chuyŒn trÜ§c v§i ngày sau;

Quên ngó môi son v§i áo màu.

Không hŠ m¥c cä h† yêu nhau!

(Tình trai)

Xuân DiŒu thÜ©ng yêu nh»ng chàng trai, Xuân DiŒu thích nh»ng chàng trai nhÕ và không Üa con gái. Trong Cát Bøi Chân Ai, Tô Hoài vi‰t :

Ÿ Çâu Xuân DiŒu cÛng Çào hoa nh»ng mÓi tình trai. . . ñêm nay thÎ trÃn m©i Xuân DiŒu nói chuyŒn thÖ. B†n con trai choai choai kháu khÌnh xúm xít quanh nhà thÖ. Tu°i trÈ trai gái thÃy nhau nhÜ có ÇiŒn, dù ÇiŒn yêu hay ÇiŒn ghét, thái Ç¶ hiŒn ngay ra con m¡t, nø cÜ©i, cái bïu môi, dáng xóc c° áo, bãi nÜ§c b†t. ñ¢ng này con gái Çi ngang qua m¥t dºng dÜng nhÜ không, nhÜng con trai xo¡n xít vòng trong vong ngoài. Sáng hôm sau còn Ç‰n chÖi. Xuân DiŒu n¡m c° tay tØng ÇÙa, ân mê nhÜ ch†n Ç¤n mía, và nhìn vào Çôi m¡t (3) .

Xuân DiŒu yêu Çàn ông, con trai, trong Çó có Tô Hoài., Tô Hoài Çã k‹ mÓi ‘tình trai’ cûa Çôi bên:

Xuân DiŒu và Huy CÆn lên Nghïa ñô ª chÖi cä bu°i và æn cÖm. DÎu dàng, âu y‰m, Xuân DiŒu cÀm c° tay tôi, n¡m ch¥t rÒi vuÓt lên vuÓt xuÓng. BÓn m¡t nhìn nhau Ç¡m ÇuÓi. Xuân DiŒu g¡p thÙc æn cho tôi. Cº chÌ thân thi‰t quá, hÖi lå v§i tôi nhÜng mà tôi cäm Ç¶ng.. . ThÌnh thoäng Xuân DiŒu låi lên nhà tôi. VÅn n¡m tay cä bu°i, nhìn tha thi‰t. Xuân DiŒu yêu tôi.. Nh§ nh»ng tình yêu con trai v§i nhau, ª trong làng và ª l§p, khi m§i l§n. . . . NhiŠu th¢ng c¥p Çôi v§i tôi, Çòi làm v® làm chÒng (Tô Hoài, 191).

Ông cÛng thuÆt chuyŒn trên chi‰n khu Yên Dã, cä Çám cán b¶ trÈ Çêm Ç‰n rû nhau ‘tän cÜ’ h‰t Ç‹ tránh Xuân DiŒu tÃn công. M†i ngÜ©i s® Xuân DiŒu song Tô Hoài låi yêu thích:

Chúng nó s® bÕ trÓng cä cÖ quan. Cä dåo mÜa gió, Xuân DiŒu ª låi u tÿ quÓc không ra ngoài. Gi†t gianh lách tách mái nÙa g†i vŠ nh»ng Çêm ma quái, rùng r®n, say Ç¡m. Bàn tay ma ª Çâu r©n vào. Không phäi. Tay ngÜ©i, bàn tay ngÜ©I ÇÀy Ç¥n, Ãm Ãm. Hai bàn tay mŠm måi xoa lên m¥t, lên c° rÒi xuÓng dÀn xuÓng dÀn kh¡p mình trÀn truÒng trong mänh chæn då. Bóng tÓi bÆp bùng lên nhÜ ng†n lºa Çen không có ánh, cái lånh Çêm mÜa rØng Ãm dÀn lên. Ch£ng còn bi‰t ÇÜÖng ª dâu, mình là ai, hai cÖ th‹ con ngÜ©i qu¢n quåi, quÃn quít, cánh tay, c¥p Çùi thØng chão trói låi, thít låi, d¢ng ra. NiŠm hoan låc trong tôi v« ra, d» d¶i d¢ng ng»a cái xác thÎt kia ( Tô Hoài, 192-193).

Sau Çó Xuân DiŒu bÎ cÖ quan lôi ra phê bình:

Ch£ng bi‰t Çêm hôm có ông kÍnh nào bÎ bàn tay nhung s© vào rÓn không. Cu¶c ki‹m Çi‹m Xuân DiŒu kéo liŠn hai tÓi. . . .Xuân DiŒu chÌ ngÒi khóc, ch£ng bi‰t Nam Cao, NguyÍn Huy TÜªng, Tr†ng HÙa, NguyÍn Væn Mãi, cä lão Hi‰n, th¢ng Nghiêm Binh, th¢ng ñåi, và mÃy th¢ng n»a, có ai ngû v§i Xuân DiŒu không,

NhÜng cÛng không ai nói ra. Tôi cÛng câm nhÜ h‰n. Lúc rÒ lên, trong Çêm tÓi quy‰n rÛ, chính mình cÛng Çiên kia mà. Không nói cø th‹ viŒc Ãy, nhÜng ai cÛng to ti‰ng gay g¡t ‘ tÜ tÜªng tÜ sän, phäi chØa Çi’. Xuân DiŒu nÙc nª ‘ tình trai cûa tôi. . . tình trai.. .’ rÒi nghËn l©i, nÜ§c m¡t låi Ùa ra ( Tô Hoài, 194).

Em ñi

T¥ng Hoàng Cát

Em Çi Ç‹ tÃm lòng son mãi

NhÜ ánh Çèn chong, nhÜ ngôi sao

Em Çi, m¶t tÃm lòng lÜu låi

Anh nh§ thÜÖng em, lŒ muÓn trào.

Ôi Cát ! Hôm vØa tiÍn ª ga

ChÜa chi ta Çã phäi chia xa!

Ôi m¥t em thÜÖng nhÜ Çóa hoa!

Mà anh mang n¥ng bÜ§c em Çi!

Em Öi, anh thÃy nhÜ anh dÙng

Ôm mãi chân em ch£ng chÎu lìa

NhÜng bóng em Çi Çã khuÃt rÒi

ñÙt lìa khúc ru¶t cûa anh thôi!

Tình ta nhÜ mÓi dây muôn d¥m

Em hËn sau Çây së trª vŠ

SÓng cùng anh låi nh»ng say mê. . .

Áo chæn em gºi cho anh gi»

Xin gºi cùng em cä hËn thŠ!

M¶t tÃm lòng em sâu bi‰t bao

ñ‹ anh thÜÖng mãi bi‰t làm sao!

Em Çi xa cách, em Öi Cát

Em ch§ buÒn, nghe! Anh nh§ yêu. . .

Sau này, Xuân DiŒu và Tô Hoài g¥p låi. Tô Hoài vi‰t:

T¿ dÜng Xuân DiŒu n¡m tay tôi:

- Chúng mình già rÒi!

Nh§ nh»ng Çêm man dåi ª Yên Dã, nh§ nhÜ in hÖn bÓn mÜÖi næm trÜ§c,

cÛng tay tôi Çây, Xuân DiŒu vuÓt lên Ç¡m ÇuÓi. Bay giò nhìn nhau l¥ng yên. Tôi ch®t buÒn hÖn cä câu Xuân DiŒu nói (199).

Ông Ü§c muÓn VŒt Nam cÛng nhÜ ñan Måch cho ngÜ©i cùng gi§i lÃy nhau Ç‹ ông cùng Xuân DiŒu bŠn duyên tÖ tóc træm næm! NhÜng ÇiŠu khó nhÃt låi là Xuân DiŒu bªi vì chàng Xuân DiŒu không thûy chung. Xuân DiŒu tài hoa và Çam mê, cä Ç©i Çu°i theo m¶ng ( Tô Hoài, 199).

Xuân DiŒu than thª :

Anh có nhà, có cºa,

NhÜng không v® , không con.

( Khung cºa s°)

và Xuân DiŒu Ü§c ao:

Anh Ü§c Çôi ta có con

Con giÓng em ÇËp nhìn không chán

( ñÙa con cûa tình yêu)

ThÖ tình cûa Xuân DiŒu sau 1945 thì ng¡n hÖi, không tha thi‰t và nÒng cháy nhÜ th©i son trÈ. DÅu sao, Xuân DiŒu cÛng ÇÜ®c coi là thi sï cûa tình yêu và ÇÜ¶c tu°i trÈ Üa thích. Xuân DiŒu là nhà thÖ lãng mån. Cái giá trÎ cûa ông là ª Çó. NgÜ©i ta yêu thÖ Xuân DiŒu vì nh»ng bài thÖ ngày xÜa và m¶t vài bài thÖ tình sau 1945! ChÌ có thÖ tình cûa ông là có th‹ tÒn tåi trong væn h†c, nhÃt là thÖ tình th©i tiŠn chi‰n. Ông là thiên tài nhÜng ông cÛng có m¶t sÓ phÆn Ç¥c biŒt trên con ÇÜ©ng tình ái.

NguyÍn Thiên Thø

http://sontrung.fcpages.com

__________

Chú thích:

(1) Phan Khôi chia hai loåi væn nghŒ sï. M¶t loåi lãnh Çåo, ÇÜ®c huªng Ç¥c quyŠn Ç¥c l®I nhÜ

TÓ H»u, Hoài Thanh, Xuân DiŒu là cai væn nghŒ. Còn hång quÀn chúng væn nghŒ hay cu ly væn nghŒ là nh»ng væn nghŒ sï Çói kh°, không quyŠn th‰.

(2) VÛ Ng†c Phan. Nh»ng Næm Tháng ƒy.Væn H†c, HN, 1987. 301-302

(3) Tô Hoài. Cát Bøi Chân Ai. HÒng Lïnh. USA, 1993. tr. Tô Hoài, 198.

(4) Báo Nhân Dân, sÓ T‰t K› Tœ 1989, Cát Bøi Chân Ai, 199-200.